Simpel van opzet, groots in zijn uitwerking: de nieuwe roman van Amin Maalouf

Door Sylva van Rosse / 15 januari 2015 / Boeken, kunst & cultuur, Mens en maatschappij

Zoals wel vaker bij een prachtig boek is de opzet simpel. Een man keert na vijfentwintig jaar afwezigheid terug naar zijn vaderland, om een vriend op te zoeken die op sterven ligt. Hij komt te laat voor zijn vriend, maar ontmoet één voor één zijn andere vrienden van vroeger: een rijke zakenman, een monnik, een alleenstaande vrouw, een Jood, een Islamist, een homo, de weduwe van een corrupte politicus.

De hoofdpersoon, Adam, beleeft aangename dagen vol herinneringen aan zijn jeugd en aan de tijd voor de burgeroorlog, die het land kapot maakte. In de lange gesprekken die Adam met zijn vrienden voert worden de standpunten beargumenteerd van alle groepen waarvan zij deel uitmaken. Adam is historicus, en bovendien iemand die bij voorkeur een middenpositie inneemt. Daardoor, en door de diepe verbondenheid die hij met zijn vrienden voelt kan hij geen van hen afwijzen. De enige persoon die echte weerstand bij hem oproept is de overleden corrupte politicus, ooit zijn beste vriend. Hij stelt zich ten doel een reünie van de oude vriendengroep te organiseren. Het boek beschrijft de aanloop daarnaar toe.

Het lijkt of er een gewoon verhaal wordt verteld, maar dat is niet zo. De personages zijn te beschaafd, de toevalligheden niet echt realistisch, en de liefdesaffaire is te mooi. De Ontheemden is groter dan in eerste instantie lijkt. Het is een gesprek tussen mensen die ooit verbonden waren maar nu verdeeld zijn. Grote thema’s passeren de revue, maar dat gebeurt terloops: leven onder dictatuur, de bevrijding van het lichaam, migratie, de ethische dimensies van conflicten, de positie van minderheden, revoluties, religies en atheïsme, oost-west verhoudingen.

Hoewel Libanon, het geboorteland van Maalouf, niet bij naam wordt genoemd, staat dat land model voor het verhaal. Adam en zijn vrienden lijden onder het feit dat ze bij een verslagen cultuur horen, bij een verslagen volk. Ze vragen zich af waarom het hen, de ‘weldenkenden’, niet gelukt is de ontwikkelingen in hun land en regio gunstig te beïnvloeden. “Hoe komt het dat wij nu de verliezers, de overwonnenen zijn? Dat we zo verstrooid zijn over de wereld? En dat onze inzichten nauwelijks meer worden verwoord?”

Het boek nodigt ook uit tot nadenken over ‘de ander’ in het algemeen, over samenleven met verschillen. Dit is een boek over de mensheid, verteld door Adam. Ja, een prachtig boek.

“Ja, natuurlijk ben ik ook in een land geboren, in een stad, in een gemeenschap, in een gezin, in een kraamkliniek, in een bed… Maar het enige wat voor mij telt, net als voor alle andere mensen, is dat ik ter wereld ben gekomen. Ter wereld!”

Sylva van Rosse is mede-oprichter van Het Grote Midden Oosten Platform. In haar werk maakt ze de Arabische wereld toegankelijk voor Europese actoren die willen werken aan een gedeelde toekomst.