Leer Arabische kunst kennen in ‘Het Dorp’ van Wiegersma en Sonneveld

Op een warme vrijdagmiddag liep ik door het Brabantse Deurne. Bijna honderd jaar geleden begon de lokale dorpsarts Hendrik Wiegersma hier een imposante carrière als schilder. Zijn landhuis, dat ook dienst deed als dokterspraktijk én schilderatelier, staat er nog steeds. Het biedt onderdak aan Museum De Wieger, met onder meer een verzameling van het werk van de schilderende huisarts zelf. Maar daarvoor kwam ik niet naar Deurne. Ik was erg nieuwsgierig naar een bijzondere zomertentoonstelling: een verzameling van eigentijdse Arabische kunst.

Onder de titel Beautiful Stranger toont het museum zo’n dertig werken uit de Nadour Collectie, een verzameling van hedendaagse kunst uit de Arabische wereld en Iran. Eigenaar is de Duitse kunstverzamelaar Rüdiger K. Weng. Curator van deze privécollectie is de Nederlandse Diana Wiegersma. Inderdaad, de achterkleindokter van de schilder uit Deurne.

Verbazing
De tentoonstelling verraste me, ontroerde me en zette me aan het denken. Ik zag foto’s, schilderijen, video’s en installaties van kunstenaars uit Iran, Palestina, Algerije, Saoedi-Arabië, Libanon, Marokko, Irak en Egypte. Terwijl ik de beelden op me liet inwerken, bespeurde ik bij mijzelf enige verbazing over de schoonheid van moderne Arabische kunst. Ik schrok ervan: hoe kon ik nou verbaasd zijn? Alsof Arabische kunst alleen maar iets is uit het verleden en beperkt blijft tot duizelingwekkende kalligrafieën en mozaïekvloeren in moskeeën. Het oriëntalisme zit misschien toch dieper in onze kijk op de Arabische wereld dan ik dacht.

Verwoestende werking
De tentoonstelling geeft op indringende wijze weer wat de belangrijke vraagstukken zijn in de Arabische wereld, en biedt inzicht in onze relatie met deze regio. Zo was ik onder de indruk van het werk Oil and Sugar, een korte video van de Algerijns-Franse kunstenaar Kader Attia. We zien een maagdelijk witte kubus, opgebouwd uit honderden suikerklontjes, op een metalen bord. De kubus doet denken aan de Ka’aba, het heiligdom in Mekka waaromheen pelgrims hun rondjes lopen. Van bovenaf giet iemand motorolie over de kubus. Zwart, licht stroperig, met een verwoestende werking. De kubus wordt zwarter en zwarter, en plotseling, sneller dan je zou verwachten, stort het middendeel in. De suikerkubus verwordt tot een zwarte, modderige brij. Olie gutst over de randen van het bord. Van de statige Ka’aba is niets meer over. In twee minuten zien we de desastreuze impact van olie – met haar geopolitieke, financiële en antidemocratische implicaties – op de culturele en religieuze weefsels in de Arabische wereld.

Desert Storm
Even verderop hangen tien reusachtige gouden halskettingen onder elkaar aan de muur. Ze vormen het kunstwerk Torso van de Libanese Ninar Esber. Elke ketting vormt een woord, een naam. Ogenschijnlijk een mooi sieraad, totdat je beseft dat het gaat om de namen die generaals en politici hebben gegeven aan veldslagen in de Arabische regio. Desert Storm, ofwel het begin van de Golfoorlog in 1990. Odyssey Dawn en, de Franse variant, Harmattan: beide staan voor de westerse interventie in Libië in 2011. Peace for Galilee, beter bekend als de oorlog tussen Libanon en Israël van 1982. De paradox tussen de schoonheid van het sieraad en de gruwelijkheid van de oorlogen die erachter schuilt, toont de absurditeit van dit soort namen. Om ons beeld van beschaafde, vredelievende westerlingen te handhaven, bedekken we onze oorlogsdaden – of deze gerechtvaardigd zijn of niet – met eufemistische termen die het optreden een heroïsche lading moeten geven.

Intieme momenten
Zo staat ieder kunstwerk in deze verrassende tentoonstelling bol van de symboliek. De korte video van een Palestijnse maanlanding, die je doet afvragen of de maan misschien de enige plek is voor een levensvatbare Palestijnse staat. Een indrukwekkend schilderij van de Algerijnse schilder Driss Ouadahi, dat je spontaan hoogtevrees bezorgt als je langs de vele verdiepingen kijkt van de flats in de buitenwijken van Algiers, of de banlieues van Parijs.

Evenzo was ik onder de indruk van de negen zwartwitfoto’s van de Palestijnse fotografe Rula Halawani. Onder de titel Intimacy toont zij de grensovergang tussen Jeruzalem en Ramallah zoals we die nog nooit hebben gezien. We zien handen – links van de mensen die de grens willen oversteken, rechts van de mensen die de grens dienen te beschermen. Papieren worden uitgewisseld, een doos wordt geopend, een koffer wordt getoond. De handen links lijken nederig, wachtend op het oordeel van de handen aan de andere kant. Halawani legt intieme momenten vast in een anders zo kille en weinig menselijke omgeving.

Het Dorp
In 1965 schreef een van de zonen van Hendrik Wiegersma, Friso, een liedtekst over het huis van zijn vader. Zijn levenspartner, Wim Sonneveld, maakte het lied (‘Het Dorp’) beroemd. Vol nostalgie beschrijft Friso Wiegersma het dorp uit zijn jeugd, met een kerk, een kroeg en het ’tuinpad van mijn vader’. De tentoonstelling Beautiful Stranger, juist in dit museum in dit Brabantse dorp, verenigt die nostalgie naar vervlogen tijden met het leren kennen van anderen, van vreemdelingen. Van de Arabieren, die meer en meer deel uitmaken van onze huidige tijden.

De tentoonstelling Beautiful Stranger is tot en met 17 september 2017 te zien in Museum De Wieger in Deurne.