Nee, Arabisch is niet alleen de taal van de Koran. Meer dan 360 miljoen mensen spreken het dagelijks. Arabisch is de vijfde wereldtaal, erkend door de Verenigde Naties, en een eeuwenoude schat waaruit onze taal zich heeft verrijkt met vele woorden. Arabisch is de taal van hoogstaande eeuwenoude poëzie, proza en liederen. Het vormt de brug tussen de kennis uit de Griekse Oudheid en de kennis van nu; toen wij in de duistere Middeleeuwen leefden, vertaalden Arabieren filosofisch en natuurkundig werk waarmee dit behouden bleef voor onze beschaving. Lang was Arabisch de standaardtaal voor de medische wetenschap. De grootste medische ontdekkingen komen uit de Arabische wereld: de chirurgie, het ziekenhuis als instituut, en de werking van en remedie tegen besmetting. En, last but not least, de kalligrafie van het Arabisch is een unieke kunstvorm geworden.

Handvol scholen

Volgens het rapport ‘Talen voor Nederland’ van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) is Nederland wat zelfgenoegzaam waar het gaat om zijn talen. De nadruk op het Nederlands en Engels is niet meer voldoende. Mensen werkzaam in de zorg, bij politie en justitie, in het bedrijfsleven en bij internationale ondernemingen stellen dat er meer gedaan moet worden om goed te communiceren in de diverser geworden samenleving. Het rapport stelt verder dat we beter gebruik kunnen maken van het enorme reservoir aan landgenoten dat bijvoorbeeld Duits, Mandarijn of Arabisch spreekt.

In Nederland is het moeilijke, op mathematische wijze in elkaar stekende Arabisch al enkele decennia een keuzevak in het voortgezet onderwijs. Leerlingen kunnen er centraal examen in doen. Er zijn veel leerlingen van bijvoorbeeld Arabische komaf die graag het vak willen leren, maar niet de mogelijkheid hebben om dat op school te doen. Dan zijn ze aangewezen op de moskee in de buurt, waar de politiek bezwaren tegen heeft. Vroeger boden ongeveer vijftig Nederlandse scholen de mogelijkheid om Arabisch te leren. Maar door het intrekken van de subsidie voor ‘onderwijs in allochtone levende talen’ (OALT) is het aantal scholen teruggelopen tot een handvol. Daarbij heeft het Arabisch een imagoprobleem: het wordt vaak alleen geassocieerd met islam, en veel scholen zijn er beducht voor om een ‘zwarte’ school te worden.

Je buren leren kennen

Het Edith Stein College in Den Haag is een van de weinige scholen die Arabisch aanbieden. Leerlingen hebben er verschillende doelen mee voor ogen. Bij Hussein (17 jaar, havo) wordt thuis Arabisch als hoofdtaal gesproken, maar ook Koerdisch en Turks. Met zijn zus praat hij ook in het Frans. ‘Veel talen ja, maar ik spreek geen enkele taal goed. Dat wil ik hier juist leren.’ Of Oualid, 15 jaar, wiens ouders dertig jaar geleden uit Marokko naar Nederland kwamen. Zijn vader wilde thuis alleen Nederlands spreken met de kinderen. Daarnaast hoorde Oualid Berbers, de taal die zijn ouders onderling spreken, en Arabisch. Het geschreven Arabisch kent hij niet. ‘Maar dat is net zo’n wereldtaal als het Engels. Dat moet je kennen als je verder wilt komen.’ Isabella, 15 jaar: ‘We wonen in een heel diverse buurt en ik wil graag mensen leren begrijpen. Dan is het gemakkelijk om de taal te kennen. Daarbij vind ik de Arabische cultuur mooi. En je ziet hier ook hoe de Arabische cultuur Nederland beïnvloedt.’

Zoveel smaken, zoveel zinnen dus. Lerares Samira Haddad is half Tunesisch. Ze ging zelf Arabisch studeren om meer te leren over haar eigen achtergrond. ‘Daarna volgde ik een lerarenopleiding. Daar herkende ik veel bij kinderen die weinig afweten van hun eigen achtergrond en cultuur.’ Mede daarom organiseert ze op haar school een Arabische markt, waar haar leerlingen vertellen over een land uit het Midden-Oosten.

Voorbereiden op de toekomst

Arabisch wordt op twee niveaus gegeven: elementair en gevorderd. Moeten de leerlingen niet eerst het Nederlands machtig zijn? De rector van de school, Gert Jan Kloos, is duidelijk. ’Ze krijgen toch al Nederlands op school? Arabisch is een keuzevak, ze leren dat erbij. Zo zou het ook goed zijn om meer Chinees aan te bieden. We moeten kijken waaraan behoefte is, bij de leerlingen, maar ook in de maatschappij. De wereld verandert razendsnel, daar moeten we op inspelen. Veel lesstof is al achterhaald als het gedrukt is. We kunnen leerlingen beter op de toekomst voorbereiden, en ze versterken in de talenten en kennis die ze hebben.‘

Meer kennis nodig

De verscheidenheid aan talen die de Nederlandse samenleving inmiddels rijk is, vereist dus meer kennis van die talen. De KNAW pleit daarom voor een Talenplatform, op te richten door de faculteiten letteren en geesteswetenschappen van de universiteiten. Dit platform moet kennis van uiteenlopende talen beschikbaar stellen aan relevante beroepsgroepen, en expertise over vreemde-talenonderwijs breed delen in de samenleving.

Dat is hard nodig, stelt Samira Haddad. Ze vindt het zorgelijk dat het aantal scholen dat Arabisch geeft de laatste jaren hard is afgenomen. Ook het aantal goed gekwalificeerde docenten is beperkt. Dit is een ontwikkeling die bijna niet te begrijpen is met de komst van veel Arabisch sprekende vluchtelingen naar Nederland. Zij moeten immers bijgestaan worden door gemeenten en binnen de zorg en het onderwijs.

De Syrische revolutie, de gewapende opstanden in Irak en het Palestijnse verzet klinken alleen bekend in een recente context maar niet als historische gebeurtenissen uit de tijd van 1918 tot 1948. De verdragen als die van Versailles, Sèvres, Lausanne en Ankara, de beslissingen van de Volkenbond, maar ook de San Remo Resolutie, de geheime afspraken van Sykes-Picot en de Balfour-verklaring waren een mix van verraad en valse beloftes van de koloniale grootmachten aan de Arabieren. Ieder huidig conflict in het Midden-Oosten vindt zijn oorsprong in die tijd.

De Nederlandse minister van buitenlandse zaken, Stef Blok, stond een paar dagen voor kerstmis in een kogelvrij vest op de brug bij Fallujah in Irak. De officiële opening van de door Nederland in samenwerking met het United Nations Development Programme (UNDP) herstelde brug vond al een half jaar eerder plaats, maar omdat Blok een ziekenhuis opende ging hij ook even een kijkje nemen op deze brug. ‘Nederland financierde het herstel van de iconische brug over de Eufraat’,schreef het ministerie in de nieuwsbrief van 17 december, en liet open waarom de brug ‘iconisch’ is. ‘In Fallujah is een enorme strijd geleverd tegen ISIS. Dit is het uiterste punt waar ISIS voet aan de grond kreeg, slechts tientallen kilometers van Bagdad vandaan. Fallujah was tot voor kort onbegaanbaar,’ zei Blok.

Fallujah, ten westen van de Iraakse hoofdstad Bagdad, stond er de laatste jaren vooral bekend om een bolwerk van de terreurgroep ISIS te zijn, daarvoor was het een ‘broeinest’ van Al Qaida in Irak (AQI), de directe voorganger van ISIS, met de beruchte leider Abū Mus’ab al-Zarqāwī, de ‘Emir van Al Qaida in het land van de twee rivieren’. De brug over de Eufraat is wrang genoeg niet ‘iconisch’om het feit dat hier op 31 maart 2004 vier medewerkers van de veiligheidsfirma Blackwater werden vermoord en aan de brug opgehangen. Dit baarde wereldwijd opzien en leidde tot de eerste (2004) en tweede slag om Fallujah (2006) waarbij de stad door de Engelsen en Amerikanen met een leger van 15.000 man, gesteund door luchtbombardementen en artillerievuur, zo goed als met de grond gelijk werd gemaakt. Al in 2004 beweerde ieder Iraaks vluchtelingenkind in de Syrische hoofdstad Damascus uit Fallujah te komen, nog vóór dat AQI was ontstaan en tien jaar voordat ISIS van de grond kwam.

Fallujah is in het Midden-Oosten al een paar honderd jaar een begrip. Al sinds de tijd van de Abbasiden (750 na Chr.) komen mensen die reizen tussen Damascus en Bagdad langs Rutba, Ramadi, Fallujah en Abu Ghraib. Van Abu Ghraib, bijvoorbeeld, weten de meeste mensen alleen dat daar in de tijd van dictator Saddam Hoessein een beruchte gevangenis stond die later door folterpraktijken van de geheime dienst CIA en het Amerikaanse leger in het nieuws kwam. Een Brits militair handboek uit de eerste Wereldoorlog wist te vermelden, dat ‘sommige Europese reizigers hadden uitgevonden, dat de mensen van Rumadiyah (Ramadi bij Fallujah) neigen tot fanatisme’. De fameuze brug van Fallujah is iconisch omdat dit een 270 meter lange ijzeren constructie is, die al in 1932 door koning Faisal I in het jaar van de Iraakse onafhankelijkheid werd geopend. In hetzelfde jaar overigens dat koning Faisal de Indische tentoonstelling in Den Haag bezocht.

De verdeling van het Midden-Oosten met de San Remo Resolutie

Faisal I bin Hoessein bin Ali al-Hashemi was van 1921 tot 1933 emir en koning van Irak. Dit was een soort Britse noodoplossing voor de 1920 in tegen de koloniale bezetting in opstand komende bewoners van Mesopotamië. Koning Faisal zei hier later over: ‘Ik moet zeggen dat er geen Irakese bevolking in Irak is. Er zijn alleen diverse groepen zonder nationale sentimenten.’ Iraakse sjiieten, soennieten en Koerden kwamen in opstand tegen de Engelsen. En Fallujah kreeg het ook toen al zwaar te verduren, Britse vliegtuigen bombardeerden in die tijd ieder dorp en iedere stad die rebelleerde. De Eerste Wereldoorlog die 1918 in Europa werd beëindigd , was in het Midden-Oosten nog lang niet voorbij. De Fransen in Syrië lieten zich ook niet onbetuigd. Ze bombardeerden zelfs Damascus.

Ook later, bij een tweede opstand in 1941 werden zware militaire slagen gevoerd tegen de steden Habbaniya, Fallujah and Bagdad. Deze gebeurtenissen zijn – hoewel de opstandelingen gesteund werden door de Duitsers – geen gevolg van de Tweede Wereldoorlog maar historisch gezien nog steeds de Eerste Wereldoorlog en van de conferentie van San Remo van 19 tot 26 april 1920. In de naweeën van de Eerste Wereldoorlog werden hier de mandaten voor het Midden-Oosten tussen de Supreme Council of Allied Powers (SCAP) met daarin Frankrijk en Groot-Brittannië maar ook Italië en Japan onderling verdeeld.

De San Remo Resolutie, waarin de besluiten van de Grootmachten worden samengevat, is eigenlijk niet meer dan de notulen van de vergadering van 25 april. Deze bevatten interessante details: het eerste deel van de Resolutie vermeldde dat Groot-Brittannië bij de aanvaarding van de Mandaten nog eens nadrukkelijk had beloofd dat de uitvoering van het Palestina-mandaat geen inbreuk zou maken op bestaande rechten van de niet-joodse gemeenschappen (op dat moment ongeveer 90 procent van de bevolking). In het tweede deel staan de besluiten van de grootmachten de onderlinge verdeling van de gebieden die voordien Ottomaans waren: Groot-Brittannië kreeg het mandaat over Mesopotamië en over Palestina, en zou verantwoordelijk zijn voor de uitvoering van de Balfour-verklaring van 1917. Frankrijk verkreeg het mandaat over Syrië (het huidige Syrië en Libanon).

Duikt men dieper in de geschiedenis van deze regio dan valt er veel interessants te ontdekken; zo reisde de Britse ontdekkingsreiziger Francis Rawdon Chesney al in 1836 ten tijde van het Osmaanse rijk op een stoomboot stroomopwaarts op de Eufraat om de bevaarbaarheid van de rivier te testen. Al in de jaren twintig werd de rivier door rebellen en opstandelingen gebruikt. De in het westen onbekende maar in het Midden-Oosten nog steeds gevierde rebellenleider Fawzi Al-Qawuqji was een van hen. Als Osmaanse legerofficier was hij getuige van de Britse inval in Irak, maar ontkwam hij aan de twee Britse ‘Mesopotamië-campagnes’ omdat hij naar Palestina werd gestuurd om daar tegen de uit Egypte oprukkende Engelsen te vechten.

Qawuqji en zijn medestrijders doken overal op. Ze weigerden de naoorlogse nieuwe grenzen van hun eigen land te erkennen en vochten tegen de koloniale bezetters door zich van het ene Arabische gebied naar het andere te verplaatsen alsof die grenzen niet bestonden; in Irak in 1920 en 1941, in Syrië van 1920 tot 1927 in Palestina in 1936 en 1948. Met bewondering keken ze naar de Turken die tegelijkertijd onder leiding van generaal Mustafa Kemal (later Atatürk, “vader der Turken”) met succes de Engelse en Franse bezettingstroepen uit Anatolië verdreven.

Zoals al in het eerste deel beschreven, wordt de biografie van Al-Qawuqji door mensen in het Midden-Oosten vooral gezien in samenhang met het grotere politieke verhaal van de strijd van de Arabieren tegen de Britse en Franse heerschappij. Tegelijkertijd is het niet alleen een verhaal van heroïsch verzet tegen kolonialistische legers, maar ook een van groot verlies en zware nederlagen. Het dramatische verhaal van Al-Qawuqji is een levensgeschiedenis vol dubbelzinnigheden, tegenstrijdigheden, te grote ambities en verkeerde verwachtingen maar ook verraad en verbroken beloftes – in veel opzichten een leven dat perfect geschikt is om de Arabische situatie in de eerste helft van de twintigste eeuw te illustreren.

Publieke executies en luchtbombardementen op grote steden

De eerder genoemde koning Faisal was eerst met goedkeuring van Groot-Brittannië koning van Syrië tot hij een paar maanden later door Frankrijk werd gedwongen het land te verlaten. De Engelsen maakten hem toen maar koning van Irak. Terwijl Syrische intellectuelen in 1919 bezig waren met het ontwerp van een grondwet voor een onafhankelijk Syrië, en er met goedkeuring van de Britse generaal Allenby in 1920 een burgerlijke grondwettelijke regering werd uitgeroepen, waren in 1919 al Franse troepen onder de leiding van Generaal Henri Gouraud in Beiroet aan land gegaan. Gouraud werd in oktober van dat jaar tot Hoge Commissaris van Syrië benoemd en de 20.000 Franse soldaten trokken vanuit Libanon naar Damascus.

Qawuqji, die zich eerst met veel tegenzin had aangesloten bij het leger van Faisal, stapte na lang aarzelen over als Arabische officier naar het Franse leger. Wat zou iemand die vanaf zijn kindertijd in het leger was geweest en in de slaapzaal van de militaire academie in Istanbul het portret van de Sultan boven zijn bed had hangen, anders hebben kunnen doen? Maar hij bleef niet lang. Al in 1920 waren de Druzen in de Hauran-regio in het zuidwesten van Syrië in opstand gekomen. De leider van deze opstand was net als Qawuqji een voormalige officier van het Osmaanse leger: Sultan Al-Atrash, een vechtjas die al in de Balkanoorlogen tegen Fransen en Britten had gestreden. In 1925 sloten zich rebellen van verschillende religieuze achtergrond – Druzen, Christenen en soennitische moslims – in het geheim aaneen en ook bedoeïenenstammen deden mee. Al-Qawuqji en Al-Atrash stonden in deze tijd in nauw briefcontact.

De rebellen besloten na Mawlid al-Nabi (de verjaardag van de profeet Mohammed) in actie te komen. De Franse CapitaineQawuqji, nu niet meer in Frans uniform, leidde de opstand in Hama. Hoewel veel Franse troepen tegelijkertijd in het Druzengebergte werden aangevallen en versterkingen pas na een paar dagen naar Hama werden gestuurd, was het Franse antwoord vernietigend: Hama werd met zware artillerie bestookt en er vielen in een paar dagen tijd honderden burgerslachtoffers. De notabelen van de stad gaven zich over aan de Fransen en Qawuqji voelde zich verraden. Daarna werd het verzet tegen de Fransen verplaatst naar Damascus. Het werd op brute wijze onderdrukt, met publieke executies, vernietiging van huizen van opstandelingen, collectieve straffen en de inzet van tanks in dichtbevolkte wijken.

Uiteindelijk gaven Franse luchtbombardementen op verscheidene grote steden, waaronder Damascus, de doorslag. Na twee jaar vechten was in de lente van 1927 de opstand neergeslagen. Recentelijk kwam Ghouta in het nieuws omdat het Syrische regime regelmatig gifgas inzette tegen dit al in 2011 door rebellen ingenomen, maar door het regime compleet omsingelde gebied. En ook vandaag de dag troosten niet alleen de Syriërs maar ook veel andere Arabieren zich met melancholische gedichten die de zware nederlaag en het bombardement van Damascus van juli 1926 als thema hebben. Uit de gedichten komt een nauwe band naar voren tussen islamitische waarden en panarabisme, zoals deze in het Westen nooit zijn opgemerkt. Ahmad Shawqi (1868-1932), de Amīr al-Shu‘arā’ (‘de prins onder de dichters’), schreef het beroemde gedicht Nakbat Dimashq (de catastrofe van Damascus) dat vooral de laatste tijd weer enorm aan populariteit gewonnen heeft.

Via Bagdad naar Palestina

Al-Qawuqji, Al-Atrash en veal andere rebellen bleef niets anders over dan naar het oosten te vluchten. Zij werden bij verstek ter dood veroordeeld door de Fransen. Qawuqji ging naar de Hidjaz waar Ibn Saoed zich zojuist als koning van de Hidjaz en Nadjd had uitgeroepen. De clan van Ibn Saoed had een paar jaar eerder de Hasjemieten – waartoe Abdullah, de Emir van Transjordanië en later koning van Jordanië en Faisal I, koning van Irak behoorden – verdreven.

In het straatarme Saoedi-Arabië – er werd pas in 1938 olie ontdekt – was er voor Qawuqji niet veel te doen. De Engelse adviseurs van de koning mochten hem niet en omdat hij in Syrië onder Faisal in het leger had gediend, verdacht men hem er van een spion van de Hasjemieten te zijn, waardoor hij zelfs een tijdje in de gevangenis zat. Zich niet veilig voelend vluchtte hij naar in 1932 naar Irak, waar  vrienden uit de tijd van de Syrische revolutie zaten. Hij kreeg een baan als legerinstructeur aan de militaire academie van Bagdad. Irak was in datzelfde jaar onafhankelijk geworden, maar stond nog steeds onder controle van de Engelsen.

In 1933 stierf koning Faisal, maar de pan-Arabische ideeën in de regio leefden voort. Gedreven door zijn wil de koloniale troepen te verdrijven, gebruikte Qawuqji de tijd dat zijn saaie baantje had, om regelmatig naar Jeruzalem te reizen. Palestina en Syrië werden door velen nog steeds als eenheid gezien en in het Britse Palestina kon hij zich relatief veilig bewegen. In Syrië had het nationalistische blok in 1935 de Fransen intussen door stakingen aan de onderhandelingstafel gedwongen en begonnen er onderhandelingen over onafhankelijkheid. Een gewapende opstand zou de onderhandelingen in gevaar brengen, dus richtte Qawuqji zich op Palestina, waar het nieuw opgerichte Arab National Committee in Nablus in 1936 een algemene staking had uitgeroepen. De Arabieren kwamen in opstand tegen de massa-immigratie van joden die vluchtten voor het toenemende antisemitisme in Europa en de belofte van de Balfour-verklaring van een eigen nationaal tehuis in Palestina wilden realiseren.

De introductie van de keffiyeh als antikoloniaal symbool

Qawuqji was de spil in de steun voor de gewapende opstand in Palestina in 1936 vanuit de andere Arabische landen. Hij mobiliseerde alle oude contacten en rebellen uit Hama, Homs, Libanon en Damascus. Samen met de Druzen, en aangevuld met rebellen uit Jordanië en Irak, ontstond er een legertje. Van de militaire academie in Bagdad nam hij niet alleen Britse documenten mee over aanvalstechnieken, in het bijzonder over tanks en vliegtuigen, maar ook uniformen, materiaal en wapens. Omdat Qawuqji door de Engelsen in Bagdad in de gaten werd gehouden, kon hij de bruggen over de Eufraat niet gebruiken en moest hij een omweg maken via het ten zuidwesten van Bagdad gelegen sjiitische bedevaartsoord Karbala en daarna door de woestijn naar Jordanië.

Eind Augustus kwamen de zwaarbewapende rebellen in de Palestijnse heuvels ten oosten van de Jordaan aan, waar ze zich verenigden met rebellen uit andere regio’s. Abd al-Qader al-Hoesseini van de invloedrijke Al-Hoesseini-familie (en neef van de door de Britten benoemde grootmoefti van Jeruzalem, Amin al-Hoesseini) had al in de jaren daarvoor een ondergronds gewapend verzet opgezet dat aanslagen pleegde op Britse instellingen.

Qawuqji, in pamfletten uit die tijd ‘leider van de revolutie in Zuid-Syrië’ genoemd, genoot groot aanzien onder de Palestijnse bevolking. Zijn komst naar Palestina gaf de gewapende opstand tegen de Engelsen iets ‘respectabels’. De strijders droegen in deze tijd voor het eerst allemaal de Arabische hoofdbedekking keffiyeh, dat vanaf toen een antikoloniaal symbool zou worden. De keffiyeh werd voor die tijd bijna alleen gedragen op het platteland. De rebellenleiders dwongen alle fez-dragers in de stad om deze af te zetten en een keffiyeh te dragen, zodat de Britse soldaten de guerrilla’s van het platteland niet van de stedelingen konden onderscheiden.

Staakt het vuren voor de sinaasappeloogst

De entree van Qawuqji zorgde voor een korte opleving in de gewapende strijd tegen de Britten, maar deze duurde slechts enkele weken. Britse oorlogsschepen brachten via de moderne diepzeehaven in Haifa duizenden soldaten aan land en de boordkanonnen beschoten alles en iedereen die in de buurt kwam van oliepijpleidingen die van het Iraakse olieveld naar Haifa voerde en in de buurt van de raffinaderij die gezamenlijk eigendom was van British Petroleum en Royal Dutch Shell.

Al in Oktober 1936 begonnen de Engelsen onderhandelingen over een wapenstilstand met het Arab National Committee onder leiding van Moefti Amin al-Hoesseini. Niet alleen de Britse overmacht aan soldaten speelde een rol, maar ook de miserabele economische situatie. De maandenlange algemene staking had heel Palestina platgelegd en het ontbrak aan alles.

Een wapenstilstand werd in oktober van 1936 uit economisch oogpunt steeds dringender, maar door omstandigheden deed zich voor de Palestijnse boeren een prachtige kans voor. Door de Spaanse burgeroorlog, die tegelijkertijd woedde, was er een gigantisch tekort aan citrusvruchten op de wereldmarkt ontstaan en de marktprijzen voor sinaasappels en citroenen hadden een magische hoogte bereikt, net voor het begin van de oogst in Palestina. Omdat de meeste opstandelingen boeren en landarbeiders waren, was de sinaasappeloogst dus mede een aanleiding voor een staakt het vuren.

Qawuqji voelde zich verraden door Moefti Amin al-Hoesseini, en tussen de twee kwam het nooit meer goed. Hij vluchtte met zijn medestrijders over de Jordaan, maar ze waren in Jordanië niet welkom omdat de Engelsen Emir Abdullah onder druk hadden gezet, en daarom werden ze naar Irak geëscorteerd. De Engelsen hadden dat vermoedelijk liever zelf gedaan om van hem af te komen, maar het vrije geleide was het enige wat de latere koning kon doen.

Na de sinaasappeloogst in Palestina ging het gewapende verzet tegen de Engelsen voort, maar de Britten drukten dit met bruut geweld de kop in. Duizenden huizen en bezittingen van rebellen werden opgeblazen, er vonden massa-arrestaties plaats en er werden, alleen al in 1936, 200 mensen ter dood veroordeeld en geëxecuteerd. Tussen 1936 en 1939 werd iedere plaats die verzet bood vanuit de lucht gebombardeerd. Vooral de stad Jaffa kreeg het zwaar te verduren.

De invloedrijke Sjeik Izz ad-Din al-Qassam leidde In Jaffa de ondergrondse. Al in de jaren voor de grote opstand van 1936 had hij veel bewapende acties weten te organiseren. De in Noord-Syrië geboren Al-Qassam had zelfs in Libië tegen de Italianen gevochten en later tegen de Fransen. Zijn guerrilla kreeg al snel de naam de Zwarte Hand (al-kaff al-aswad). Maar de Engelsen maakten korte metten met de stad Jaffa. Huis na huis werd opgeblazen. De huidige gewapende arm van de Hamas in Palestina, de Al-Qassam-Brigades, is naar hem genoemd. Na 1936 werden alle Palestijnen ontwapend en alle leiders gearresteerd of verdreven. Een groep van militaire leiders werd door de Engelsen zelfs naar de Seychellen gedeporteerd.

Tussen Britse en Duitse spionnen

In Bagdad kon Qawuqji niet lang blijven. Na een intensieve correspondentie tussen het Britse ministerie van buitenlandse Zaken en de Iraakse regering, werd hij in 1937 naar het Noord-Iraakse en door Turken en Koerden bewoonde Kirkuk verbannen. Daar leefde hij, geholpen door vrienden, een rustig leventje, maar hielden Britse spionnen hem in de gaten. Ook stond hij in de belangstelling van journalisten en gaf hij regelmatig interviews. Voor de meesten in het Midden-Oosten was hij de antikoloniale held, ook al had hij iedere veldslag verloren. Hij stond in deze tijd ook in nauw contact met pan-Arabisten in Syrië, Egypte en natuurlijk in Irak zelf.

Een tijdje speelden hij en zijn vrienden zelfs met het idee om de ‘Britse marionet’ Emir Abdullah in Jordanië van de troon te stoten en dit gebied als bruggenhoofd voor een nieuwe aanval op Syrië en Palestina te gebruiken. Uit correspondentie blijkt dat hij daarvoor in 1939 de hulp van Ibn Saoed in de Hidjaz vroeg. De plannen lekten uit en Qawuqji kreeg een brief uit Amman, waarin stond dat de Britten van zijn plannen op de hoogte waren. Het idee van een revolutie in Jordanië was daarmee van tafel.

In zijn tijd in Kirkuk maakten ook de Duitse spionnen contact met Qawuqji. De Duitse Diplomaat Fritz Grobba (later ook wel ‘Duitse Lawrence van Arabië’ genoemd) legde het contact met de plaatsvervangend chef van de Duitse Spionageabwehr, Helmuth Grosscurth. Beide Duitsers moesten korte tijd Irak verlaten vanwege hun betrokkenheid bij de sabotage aan Britse oliepijpleidingen maar naar het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog waren ze weer terug en wilden met alle macht het Panarabisme ondersteunen om de Arabieren in hun oorlog tegen de Engelsen te gebruiken.

Anti-Britse Coup in Bagdad

In 1941 pleegden vier Iraakse officieren met ondersteuning van de Duitsers een coup tegen de pro-Britse regering in Bagdad. In de daaropvolgende korte Engels-Iraakse– de Duitse troepen kwamen te laat – vocht Qawuqji als commandant van de woestijntroepen tegen het pro-Britse Arabische Legioen. Veel van Qawuqji ’s soldaten waren vrijwilligers uit Palestina en Syrië die allemaal naar Bagdad waren gevlucht en geen echte oorlogservaring hadden. De Palestijnen, waarvan vele trouwe volgers van Amin Al-Hoesseini, lieten hem al snel in de steek en zo moesten Qawuqji ‘s getrouwen het net ingenomen Fort Rutba aan de Syrische grens verlaten.

Hij en zijn mannen pleegden wel overvallen op de bewakingstroepen van de oliepompstations van de oliepijpleiding. Op weg naar de Eufraat kwam hij regelmatig dichtbij Engelse konvooien, maar hij besloot niet aan te vallen. De Engelsen lieten hem gaan in de veronderstelling dat Qawuqji het niet zou wagen naar Syrië te gaan waar hem de doodstraf wachtte. Maar Qawuqji had intussen via de Duitse Spionageabwehr met de met Duitsland collaborerende Franse officieren van het Vichy-regime in Deir Ez-Zor contact opgenomen, die bereid waren hem en zijn mannen doorgang te verlenen mits hij zou meevechten tegen de Britten en Vrije Fransen die Syrië waren binnengevallen in 1941.

Het moet Qawuqji grote vreugde hebben bezorgd dat hij in Deir Ez-Zor met twee van zijn kinderen, Majdi en Haifa, werd verenigd. Kort daarna, uitgerust met Duitse wapens, maakten hij en zijn mannen zich op om naar Palmyra te gaan. Het is waarschijnlijk dat de Vichy-Fransen al geheime afspraken met de Engelsen hadden gemaakt en flirtten met de Vrije Fransen, want het konvooi werd door twee vliegtuigen van de Royal Air Force gebombardeerd en Qawuqji werd zwaargewond, zoals in het begin van deel 1 van dit verhaal wordt beschreven. Geholpen door de Duitse diplomaten Fritz Grobba en Rudolf Rahn, een Nazi die in 1950 directeur van Coca-Cola in Düsseldorf zou worden, werd Qawuqji met zijn entourage via Athene naar Berlijn gevlogen. Pas in 1947 zou hij na een spectaculaire vlucht via Frankrijk weer in het Midden-Oosten terugkeren om in 1948 aan het hoofd van de Arab Liberation Army (Jaysh Al Inqadh) Palestina binnen te vallen, wat de geschiedenis in is gegaan onder de naam Arabisch-Israëlische Oorlog en voor de Arabieren als An-Nakba, de ramp.

Deel 2 sluit af waarmee deel 1 van dit verhaal begon; het bombardement van het Konvooi van de rebellenleider Fawzi Al-Qawuqji en daar mee sluit zich een cirkel. Maar het verhaal is daarmee nog niet ten einde. In deel 3 – het laatste deel – zal het niet gaan over de Palestijnse An-Nakba (daar is al veel over geschreven), maar over de context waarin zich Qawuqji in Nazi-Duitsland bevond in de jaren veertig, waar de ruzie met Moefti Amin Hajj Al-Hoesseini escaleerde, zijn arrestatie in 1945 door de Sovjets in Berlijn en zijn spectaculaire ontsnapping met de hulp van Frankrijk. In 1998 werden in Groot-Brittannië tot dan toe documenten met staatsgeheimen van de inlichtingen- en veiligheidsdiensten openbaar gemaakt, waardoor nieuwe interessante ontdekkingen over het leven van Qawuqji gemaakt werden.

Burak (28) uit Venlo is met zijn moeder met de gondellift naar 2.400 meter gekomen. Zijn hippe sneakers en blote enkels maken duidelijk dat hij hier niet is om te skiën. “Ik hou niet echt van sneeuw, maar van strand en zee”, zegt Burak lachend. “We zijn op vakantie in Cappadocië en komen uit nieuwsgierigheid gewoon eens een kijkje nemen. Daar de zon, hier de sneeuw. Dan heb je het allebei in één dag!”

Kinderlijk blij dollen toeristen uit Maleisië in de verse sneeuw aan de voet van het Turkse skiresort Erciyes. Enthousiast kneden ze sneeuwballen. Een sneeuwballengevecht volgt. Selfies en foto’s van vrienden en familieleden leggen de vakantiepret vast om straks via social media te delen met het thuisfront. “Dit is de eerste keer in mijn leven dat ik sneeuw zie”, zegt Danny (63) uit Kuala Lumpur opgewonden.

Logeren doen ze, net als Burak en zijn reisgenoten, in het sprookjesachtige Cappadocië, een uur met de bus van hier. Miljoenen jaren geleden spuwde de Erciyes vulkaan bij talloze uitbarstingen tufsteen, as en modder over de wijde omgeving. Regen en wind slepen en schuurden het uitgebraakte materiaal tot surrealistische, grillige rotsformaties, die als paddenstoelen met kaboutermutsen in het landschap omhoog steken.

In de tufsteenkegels zijn ondergrondse woningen, kloosters en kerken uitgekapt. Daarin zijn nog overblijfselen te zien van christelijke muurschilderingen.

“Deze combinatie van natuur en cultuur bieden we nu aan als een nieuw toeristisch concept dat we ‘cultureel skiën’ noemen”, zegt Murat Cingi, algemeen directeur van het bedrijf dat de ontwikkeling van de wintersportfaciliteiten op Erciyes (Turks voor ‘witte berg’) coördineert in opdracht van de gemeente Kayseri.

Klinkt goed, zulke verkooppraat. Maar slaat die ook aan? “Iedereen denkt bij Turkije alleen maar aan zon, zand en zee. Wanneer je het ook als bestemming voor wintersport noemt, kijken ze je aan alsof je het over Jupiter of Mars hebt”, zegt Murat Bilal van de reisorganisatie ID Travel, op dit moment de enige Nederlandse aanbieder van wintersportvakanties in Turkije.

In de hoogtijdagen van het Turkse toerisme boekten zo’n 400 Nederlanders een wintersportvakantie via ID Travel. Vorig jaar maar één gezin. Terroristische aanslagen, de vluchtelingencrisis, de ruzie met en de toerismeboycot door Moskou, en de mislukte staatsgreep in de zomer van 2016 stortten de toerismesector in een diepe crisis.

Vorig jaar kreeg het toerisme langzaam weer kleur op de wangen. Dit jaar verwacht Turkije een recordaantal van tegen de 40 miljoen toeristen, zegt minister van Cultuur en Toerisme, Mehmet Ersoy. Het laatste record dateert van 2014 toen 36,8 miljoen buitenlanders in Turkije vakantie vierden.

Toeristen betalen in euro’s of dollars en die harde valuta heeft de in crisis verkerende Turkse economie, vanwege de enorme schulden die het land heeft, hard nodig.

De stad Kayseri, bekend als een van de ‘Anatolische Tijgers’ wegens zijn talloze succesrijke ondernemers – onder meer in de productie van jeans voor alle wereldmerken en meubels – besloot tien jaar geledenhet wintersporttoerisme te gaan ontwikkelen om zijn economische basis te verbreden.

Oostenrijkse adviesbureaus voerden een haalbaarheidsstudie uit en ontwikkelden een masterplan. Alleen het beste van het beste en het modernste van het modernste was goed genoeg, zo besloten de autoriteiten van Kayseri. De gemeente kocht al de benodigde grond op en zorgde voor de infrastructuur. “In totaal wordt hier voor 450 miljoen euro geïnvesteerd”, zegt directeur Murat Cingi in zijn nieuwe kantoor dat uitkijkt op de wintersportfaciliteiten van Erciyes .

Er is sprake van een inhaalslag en het wintersportresort is ‘work in progress’. Er zijn nu drie nieuwe hotels operationeel. Onder meer het Nederlandse all inclusive boetiekhotel Amalia – met skipas, hamam, sauna’s, massageruimtes – dat op de piste en vlakbij de gondellift ligt  en het luxe vijfsterren hotel Ramada, dat geen alcohol schenkt en zich richt op gasten met een islamitische levensstijl. Over vijf jaar zullen er 18 hotels moeten staan met een capaciteit van 6.000 bedden per dag.

Erciyes timmert aardig aan de weg. Het was al drie keer de locatie voor een van de wedstrijden in de competitie voor het wereldkampioenschap snowboarden, twee keer organiseerde het de Europacup voor sneeuw volleybal, en sneeuwkiters komen langs voor een van de wedstrijden voor hun wereldcup.

Sinds 2012 begon het aantal toeristen te groeien, vooral Turkse bezoekers. Slechts een op de tien kwam om te skiën. Dat aantal neemt nu stevig toe, met zo’n 50 procent per jaar. Ook uit het buitenland. Vorig jaar arriveerden er bovendien 2.000 Russen per week met charters die direct tussen Moskou en Kayseri vliegen.

“Er is net een contract getekend voor een chartervlucht per week uit Warschau en een uit Kiev”, zegt Eray Dursun, general manager van het Novotel in Kayseri. “Daarmee worden nu elke week uit drie landen toeristen aangevoerd: Rusland, Oekraïne en Polen.”

Het is tekenend voor de dynamiek en de groei van dit wintersportgebied. “Waar Oostenrijk en Zwitserland honderd jaar over deden – het ontwikkelen van goed functionerende skiresorts – proberen wij hier in tien jaar op te bouwen”, zegt directeur Murat Cingi.

Vakantieskiër Ahmet Çakar (48), die in Zwolle een autobedrijf heeft, komt hier wel voor de winterpret. De afgelopen drie winters vierde hij met zijn vrouw en twee dochters vakantie op de witte schouders van de bevroren vulkaan. “Wij zijn beginners”, zegt hij. “Het is er mooi en rustig. Je hoeft nooit lang te wachten bij de liften. En als het slecht weer is, brengt een shuttlebusje ons naar de andere kant van de berg. We hebben er elke dag kunnen skiën.”

Ook de Urkse visser Klaas Kramer (64) en zijn vrouw Jannemarie (61) reizen eind deze winter weer richting Turkse sneeuw. In 2014, toen ze 35 jaar getrouwd waren, hebben ze dat een week lang met de kinderen gevierd tijdens een skivakantie op de Erciyes. Zij staan al 40 jaar op de lange latten. Kramer: “We skieden in alle Alpenlanden, in de Pyreneeën, Slowakije, Chili, en Libanon. Ook in de Turkse skigebieden Uludag, Kartalkaya en Palandöken zijn we geweest, maar nu bevalt ons Erciyes het beste”.

Een groep rebellen, die via Irak Syrië is binnengekomen, rijdt met grote vaart in konvooi vanuit de stad Deir Ez-Zor door de woestijn in de richting van de beroemde archeologische stad Palmyra ten noordoosten van Damascus. Doel is om de daar gestationeerde troepen aan te vallen, die de pompinstallatie T3 van de Haditha-Tripoli oliepijplijn bewaken. Na een paar uur rijden in het donker, wordt het konvooi door gevechtsvliegtuigen beschoten.

Een getuige beschrijft dit als volgt: “Het was duidelijk waar het vuur vandaan kwam. Ik keek uit het raam van de auto en ik zag een recht spoor van explosies en opstuivend stof op onze auto afkomen. Ik keek naar de hemel en zag twee vliegtuigen. “Naar links, naar links“, schreeuwde ik, en de chauffeur gooide het stuur om zodat we tien meter naast de weg tot stilstand kwamen. We sprongen zo snel we konden uit de wagen en probeerden dekking te zoeken. Ik keek naar het andere voertuig dat voor ons reed en rende ernaartoe. De wagen was geraakt. Ik zag dat een deur openging en onze commandant kroop kreunend en geholpen door een paar anderen uit de auto. Hij was gewond door het mitrailleurvuur. Ik liep naar hem toe terwijl hij naast de auto op de grond werd gelegd. Bloed gutste uit zijn hoofd over zijn gezicht en zijn kleding”. De overlevenden van deze luchtaanval trekken zich terug. De commandant van de groep ondergaat in Deir Ez-Zor een noodoperatie. De verwondingen aan zijn hoofd en rug zijn echter zo ernstig dat hij naar het beter uitgeruste ziekenhuis in Aleppo wordt gebracht.

Deze scène speelde zich niet af in 2015 of 2016. En het gaat ook niet om een Syrische rebellengroep in de oorlog die nog steeds aan de gang is. Dit is een gebeurtenis uit 1941. De gewonde commandant is Fawzi Al-Qawuqji, een oude rot in het verzet tegen de koloniale legers in het Midden-Oosten. Een strijd die voor de in 1941 zwaargewonde Al-Qawuqji nog niet voorbij zou zijn. De Fransen hadden hem al 1927 bij verstek ter dood veroordeeld, voor de Engelsen was hij een “sluwe opstandelingenleider”, die diende geliquideerd te worden. Om Al-Qawuqji niet in de handen van de Fransen of Engelsen te laten vallen, lieten zijn Duitse contacten hem op 3 juli 1941 vanuit Aleppo via Athene naar Berlijn vliegen. In Berlijn werd hij nogmaals geopereerd. De chirurgen haalden 19 kogels en een aantal stukken autometaal uit zijn lichaam. Een kogel in zijn hoofd moesten de artsen laten zitten om zijn hersenen niet te beschadigen, waardoor hij gedurende de rest van zijn leven meestal hoofdpijn had.

“Lawrence van Arabië”: een randfiguur

Afgelopen november werd in Europa de wapenstilstand van 1918 en daarmee het einde van de Eerste Wereldoorlog precies honderd jaar geleden herdacht. Veelal vergeten is dat deze oorlog in het Midden-Oosten gewoon doorging en pas een aantal jaar na de Tweede Wereldoorlog eindigde. En ook dat klopt niet helemaal. De overstap van steenkool op olie in de West-Europese industrieën en de daardoor tijdens de Eerste Wereldoorlog in gang gezette run op de olievelden van het Midden-Oosten heeft zijn uitwerkingen op alle conflicten van vandaag de dag. Als oorlogsbuit van de Fransen en Engelsen werd met de koloniale opdeling van het Osmaanse Rijk in het Verdrag van Versailles van 1919 een tijdperk ingeluid dat naadloos aanknoopte bij de veroveringen van de tijd daarvoor. De beslissingen over de toekomst van het Midden-Oosten werden genomen door mensen als Mark Sykes, Georges Picot, Lord Balfour, Henri Gouraud, John Bagot Glubb, Alec Kirkbride en Percy Cox. Deze namen zijn in Europa hooguit bij geïnteresseerden in de geschiedenis van het Midden-Oosten een begrip. In steden als Beiroet, Damascus, Bagdad, Ramallah en Amman weerklinken deze namen nog iedere dag, net als de namen van de Arabische strijders die zich verzetten tegen de bezettende koloniale machten: Yusuf Al-Amza, Sa‘id Al-As, Sultan Al-Atrash, Abd Al-Qadir Al-Hussaini, Izz Al-Din Al-Qassam, Adib Shishkali, Ramadan Shallash, Ibrahim Hananu en Fawzi Al-Qawuqji. De in het Westen legendarische “Lawrence van Arabië” – bij een breder publiek hoofdzakelijk bekend door de gelijknamige en met zeven Oscars bekroonde film uit 1962 – is in deze geopolitieke context alleen een randfiguur. Alleen door Europees exotisme en de romantisering van de westerse held in het barbaarse wilde oosten kreeg hij bekendheid, feitelijk was hij geen besluitvormer.

Individuele lotgevallen in het politieke verhaal over de strijd tegen het kolonialisme

Het verhaal van Fawzi Al-Qawuqji is dat van een individu en behoort niet tot de geschiedenis van een specifiek land. De biografie van Al-Qawuqji wordt door de mensen in het Midden-Oosten vooral gezien in samenhang met het grotere politieke verhaal van de strijd van de Arabieren tegen de Britse en Franse heerschappij. Tegelijkertijd is het niet alleen een verhaal van heroïsch verzet tegen kolonialistische legers, maar ook dat van groot verlies en zware nederlagen. Verhalen zoals die van Yusuf Al-Amza of Fawzi Al-Qawuqji worden in het Midden-Oosten nog dagelijks gebruikt in talkshows, opiniestukken, populaire boeken, soapseries of toneelstukken om de koloniale tijd te verwerken. Veel mensen hebben grootvaders of overgrootvaders die in strijd tegen de koloniale machten om het leven kwamen op plaatsen die ook vandaag de dag in een compleet nieuwe context uit de nieuwsberichten bekend zijn, zoals Abu Ghraib, Fallujah, Bagdad, Mosul en Kirkuk in Irak, Homs, Hama, Aleppo, Damascus, in Syrië of Ramallah, Jeruzalem en Gaza in Palestina. De rebellen van toen streden voor Arabische onafhankelijkheid. Een zelfbeschikkingsrecht dat ook vandaag de dag niet gegarandeerd is door de continue inmenging van het Westen. In 2018 waren er genoeg berichten over de bombardementen van het Syrische regime op de rebellenenclave Ghouta bij Damascus en over de strategie van uithongering van de burgerbevolking daar; dezelfde tactieken werden in hetzelfde Ghouta al in 1926 door het Franse leger toegepast.

Waarom koloniale archieven gebruiken om kolonialisme te bekritiseren?

Het leven van Fawzi Al-Qawuqji is als meeslepende en onconventionele biografie vorig jaar verschenen, geschreven door Laila Parsons, professor aan het McGill Instituut voor geschiedenis en islamstudies in Quebec, Canada. “The Commander: Fawzi Al-Qawuqji and the fight for Arab Independence 1914-1948” werd in 2017 bekroond met de “Academic Award” van de Palestinian Book Awards. Het dramatische verhaal van Al-Qawuqji is een levensgeschiedenis vol dubbelzinnigheden, tegenstrijdigheden, te grote ambities en verkeerde verwachtingen maar ook verraad en verbroken beloftes – in veel opzichten een leven dat perfect geschikt is om de Arabische situatie in de eerste helft van de twintigste eeuw te illustreren. Laila Parsons maakte voor haar diepgaande onderzoek bijna uitsluitend gebruik van Arabische bronnen en niet van koloniale archieven. De archieven van de Franse en Britse machthebbers gebruikt ze alleen om gebeurtenissen op de tijdlijn te vergelijken en de ware bedoeling van de bezetters bloot te leggen. “Waarom zou ik koloniale archieven gebruiken om kolonialisme en oriëntalisme te bekritiseren en niet die van de onderdrukten zelf?” vraagt ze aan een journalist in een interview met de Middle East Eye aan het begin van dit jaar. Zo leert men over het feit dat Al-Qawuqji, terwijl hij in september 1918 met zijn troepen bivak hield aan de oevers van de Jordaan, hoorde over een groep door het Britse leger omsingelde Osmaanse soldaten. Hoewel hij eigenlijk het bevel had gekregen zich terug te trekken naar Daraa, viel hij snel aan over de rivier om de Osmaanse soldaten uit de Britse belegering te bevrijden. Onder hen was ook de Turkse generaal Mustafa Kemal, die later in de Turkse onafhankelijkheidsoorlog de Engelsen en Fransen verdreef en als president onder de naam Atatürk de grondlegger van de republiek Turkije werd.

Het belangrijkste aan de geschiedenis van de Arabieren tijdens de Eerste Wereldoorlog is niet in een Hollywood blockbuster naverteld: de meeste Arabische soldaten sloten zich niet bij de door Groot-Brittannië georganiseerde “Arabische Opstand” aan, maar bleven trouw aan het Osmaanse leger en vochten hard tegen de Britse en Franse invasie. Een deel van deze groep maakte in 1918 de keuze zich aan te sluiten bij het leger van Mustafa Kemal, dat een vierjarige oorlog voerde tegen de bezetting van Anatolië. Een ander deel maakte de keuze naar voorbeeld van hun Turkse collega’s en te vechten voor Arabische onafhankelijkheid in het gebied van Syrië, Jordanië, Irak, Palestina en Libanon. Zij weigerden de “naoorlogse” nieuwe grenzen van hun eigen land te erkennen en vochten tegen de koloniale bezetters door zich van het ene Arabische gebied naar het andere te verplaatsen alsof die grenzen niet bestonden; in Irak in 1920 en 1941, in Syrië van 1920 tot 1927 in Palestina in 1936 en 1948.Het doel was een onafhankelijke staat in de voormalige Osmaanse Arabische provincies.

Het Duitse IJzeren Kruis voor de verovering van An-Nabi Samu’il

De biografie van Fawzi Al-Qawuqji weerspiegelt het hele verhaal van het Arabische verzet tegen de koloniale bezetting van 1918 tot 1948, omdat hij daar als leider steeds zelf een hoofdrol in speelde. Geboren in 1894 in Tripoli ging hij al als klein jongetje net als alle andere kinderen uit de lagere naar de enige kosteloze school: de militaire academie in Istanbul. Zo vocht hij als jonge officier in de Eerste Wereldoorlog aan de Osmaanse kant. Zijn eerste stationering was in 1912 in Mosul, de plaats die in 1924 na het aftreden van de laatste Osmaanse sultan als kalief door de islamitische geleerde Rashid Ridha[i] werd voorgesteld als hoofdstad van het nieuwe kalifaat. Dezelfde plaats ook die de ISIS-leider Abu Bakr al-Baghdadi gebruikte om in de al-Nuri-moskee de “Islamitische Staat” uit te roepen en zichzelf tot Kalief Ibrahim te benoemen in 2014. Al-Qawuqji was getuige van de Britse inval in Irak in 1914, hij vocht daarop vier jaar lang tegen de Engelse en Australische legers, eerst in Al-Qurna in Zuid-Irak en later in de Negev-woestijn bij Beersheba in Palestina in 1916 waar hij bekend werd door zijn gewaagde guerrillatactieken tegen de oprukkende Britten. Hij veroverde Palestijnse dorpen terug op de Britten – soms maar voor een paar uur, maar hij werd er beroemd mee. Voor het terugveroveren van het strategische plaatsje An-Nabi Samu’il, op de 890 meter hoge bergtop ten noorden van Jeruzalem, kreeg hij van de met de Osmanen verbonden Duitsers in 1917 het IJzeren Kruis uitgereikt.

Londen vierde “het einde van 673 jaar moslimheerschappij in Jeruzalem”

1917 was een catastrofejaar voor de Arabieren, met de Balfour-verklaring en de verovering van Jeruzalem door de Britse generaal Edmund Allenby. In Groot-Brittannië werd dit moment op een grootse manier gevierd. Europa bevond zich op dat moment in de donkerste dagen van haar geschiedenis en het imperiale Groot-Brittannië was op een dieptepunt beland. Van juli tot oktober 1917 sneuvelden er alleen al op de acht kilometer frontlinie bij het Belgische Passendale 270.000 Britse soldaten. De Britse premier David Lloyd George had daarom een goed kerstgeschenk nodig om het Britse volk rustig te houden en de media verkondigden trots de eerste “verovering van Jeruzalem door de christenen sinds de kruistochten en het einde van 673 jaar moslimheerschappij”. Al-Qawuqji’s eenheid moest zich steeds verder terugtrekken, van An-Nabi Samu’il naar Ramallah, naar Baysan in Galilea naar Daraa, Kiswa, Damascus en uiteindelijk naar Homs. Daar werd het Al-Qawuqji in 1918 toegestaan het zich ontbindende Osmaanse leger te verlaten. Maar wat moest iemand die tot dan alleen maar soldaat was geweest doen?

In 1920 sloot Al-Qawuqji zich met tegenzin bij het leger van koning Faisal aan in Syrië. Faisal, die de kant van de Britten had gekozen tegen het Osmaanse Rijk, voelde zich door de westerse mogendheden en de besluiten van Versailles verraden en was dringend op zoek naar goed opgeleide officieren als Al-Qawuqji. De Amerikaanse regering had een commissie in het leven geroepen die de gewenste toekomst van de Arabieren met betrekking tot de besloten verdeling van het Osmaanse Rijk en het mandaatsysteem van de Volkenbond zou onderzoeken. De Britten en de Fransen legden de resultaten van de zogenaamde King-Crane commissie, die de lokale publieke opinie onderzocht in Palestina, Syrië, Libanon en Anatolië echter naast zich neer en Franse troepen gingen in Libanon aan land. Verzet daartegen was zinloos. Om niet als geslagen honden af te druipen en de eer van de Arabieren hoog te houden versperde de Syrische opperbevelhebber Yusuf Al-Amza de Fransen de weg. Zijn kleine Arabische legertje was niet tegen het toen al gemechaniseerde koloniale leger opgewassen en Yusuf Al-Amza en zijn soldaten sneuvelden bij de slag van Maysalun in juli 1920 al na een paar uur. Toen de Franse heerschappij over Syrië een feit was, besloot Al-Qawuqji zich bij het Franse leger aan te sluiten en uiteindelijk als officier in een garnizoen in Hama te dienen. Maar het dienen in het leger van de buitenlandse bezetters van Syrië drukte zwaar op zijn geweten?. In het najaar van 1925, in het midden van de Grote Syrische opstand, muitte Al-Qawuqji tegen zijn Franse bevelhebbers en leidde een opstand tegen de Fransen in Hama. De Syrische Opstand van 1926 mislukte en werd bloedig neergeslagen door de Fransen. Voor de bij verstek ter dood veroordeelde Al-Qawuqji was dit het begin van een leven als rebellenleider.

In deel twee gaat het over de Al-Qawuqji’s grensoverschrijdende verzet tegen het Europees kolonialisme, over de Syrische revolutie van 1925-1927, de opstanden in Palestina in 1936 en in 1941 in Irak. Maar ook over de entree van de Arabische hoofdbedekking keffiyeh als anti-koloniaal symbool en waarom het tekort aan sinaasappels door de Spaanse burgeroorlog in 1936 tot een tijdelijke wapenstilstand in Palestina leidde.

[i] Debating the Caliphate: Islam and Nation in the Work of Rashid Rida and Abul Kalam Azad; John Willis, The International History Review; Vol. 32, No. 4 (December 2010), pp. 711-732