Waste that ends up in the environment or waste processed wrongfully, forms a threat to our natural environment and our public health. While nineteen percent of the plastic ends up in nature – and the production of that plastic contributes to the climate crisis – a system of transnational waste trade has developed over the last decades. In its latest discussions, the UN is figuring out how to diminish the transnational trade of waste as well as its negative effects on the pollution of our natural environment. Our technological progress has led us to understand that there are many other ways in which we can manage our waste sustainably. The assumption that waste consists out of dirty and unwanted ‘things’ that we want to get rid of, is being replaced with understanding the economic possibilities that reside in waste.

Anthropologist Mary Douglas pointed out in the 1970s that what is perceived as dirt and taboo, is a matter of cultural classification. We use cultural classification systems to cognitively organize the material world we live in. In other words: based on our culture we determine what has value in the material world. Culture thus determines what we perceive as ‘waste’, how we relate to it and how we treat it. While we are confronted with the immense task to re-value our natural environment and protect it against further pollution, our economic and cultural value systems regarding waste are changing. With the upcoming culture of ‘sustainable development’, catalyzed by the international policy frameworks of the UN Sustainable Development Goals, our material world is being re-evaluated. How that happens, depends on the local culture wherein the effects of global changes manifest.

The Lebanese waste crisis

The state of the Lebanese waste management system does not even come close to these ideas on sustainability and sustainable development. In the summer of 2015 garbage wasn’t collected for weeks in Beirut and surrounding areas. According to the citizens, who protested in the central square of Beirut against the air pollution and the meters-high garbage piles in the street, is the waste crisis a direct result of corruption and poor management of the State. They demanded the governments’ resignation and their rights to a healthy living environment.

The crisis started when the contract with Sukleen – the nationally contracted garbage management company at the time – wasn’t prolonged by the government. At the same time the government closed the largest landfill in the region, because it was far exceeding its capacity. In the following months many companies, most of them politically affiliated, offered to take care of the waste. However, they asked for such ridiculous financial compensation that none of them got a contract with the government.

The waste crisis is merely a symptom of the larger issue of corruption and poor management that characterizes the Lebanese State. Although 420 million dollar is annually spent by the government on ‘waste-management’, the effects of that investment are nowhere in sight. As a consequence of a lack of strategy, the majority of that what has been collected as waste goes unsorted –  together with industrial and medical waste – to the landfills that are often meters higher than planned.

The citizens’ demands for reforms and the governments’ resignation have not been met. Their accusations regarding the corruption and poor management have been proven right; research shows that there is a culture of corruption, a lack of planning and supervision, a lack of cooperation and support and that responsibilities have been avoided within the Lebanese waste management sector. Currently, still the majority of the waste ends up in nature, is being dumped unsorted on landfills or is being burned on a large scale.

In October 2021 two Lebanese businessmen, Jihad al-Arab and Dany Khoury, were placed under sanctions by the US government because of their corrupt businesses in the waste management sector. Because of their close contacts with Lebanese politicians they were able to close million dollar contracts for waste management services. However, there was no ‘management’ whatsoever; on a large scale waste is being dumped in nature, which makes the waste crisis continue. The current government does not have the political or financial means to find new solutions. As a result, again garbage is piling up in the streets.

The deep economic crisis that has hit Lebanon over the last two years, has led to a new phase in the waste crisis. Because of the hyperinflation of the Lebanese Lira, contracts and salaries that are being paid by the government are only worth a fraction of what they used to. This results in strikes and a stop in garbage collection. The economic collapse has in its effect that the amount of people that are now searching for food and useable goods in garbage bins, has increased enormously. Men and young boys with their carts filled with collected plastic and other reusable goods have become part of the daily image in the streets and make the image of Lebanon as an underdeveloped country complete.

Tripoli – city of possibilities

In Tripoli, the second biggest city of Lebanon, this phenomenon is evident on a larger scale than anywhere else in the country. The city is known for its high poverty and food insecurity rates and has been neglected by the central government in Beirut for decades. Among most Lebanese, Tripoli is being stigmatized as an underdeveloped city that has to be avoided. However, when you look further than this stereotype image of the city, you are able to see that it is in fact the cultural values that allow for creative solutions in these contemporary challenges.

At first glance there seems to be no awareness for recycling and sustainable development in Tripoli. Like in the rest of the country, waste is being dumped in the streets and burning garbage piles are part of the daily street image. However, it is here where a small revolution is taking place. Where the Lebanese State shows herself absent, local people are taking her place to take control over their environment.

Thirty-year-old Khoder Eid is putting great effort in creating awareness on waste management in Tripoli’s neighborhoods and empowers households to sort and recycle their garbage. In 2015 he started his initiative with families in Jabal Mohsen, a neighborhood characterized by its political-sectarian war that went on for years with the neighboring area of Bab-el Tebbeneh in the northeast of the city. Nowadays, Green Track has grown and is cooperating far outside the borders of the city, to mobilize people to take responsibility in the waste crisis. I spoke with him in his warehouse in Jabal Mohsen, where he and his team collect, sort and process the collected waste. His choice to start his initiative in Tripoli, was a conscious one.

‘The focus is always on Beirut, and that is why I decided to solve the waste management problem in my own city, Tripoli. We have bad waste management because of the corruption and the culture. They collect it and dump it on the same landfill, while it is almost impossible to sort it out as soon as it ends up there. Over the last couple of years 11 billion dollars is spent on the waste problem, but we are still without any solution, while the money comes from our bank accounts and we are being left with the consequences’.

According to Khoder, sorting the waste at source before it ends up on the landfill is the only way to solve the continuing waste crisis. Despite the fact that most of the garbage ends up at the landfill just north of the city, it doesn’t mean that there is ‘management’. The municipality planned for a 12 meter high landfill, while the current landfill is 32 meters high. According to Khoder, it is a matter of time until the rest of the waste in Tripoli ends up in the streets. Even more than is already happening, that is.

The cultural process

An awareness campaign in his own neighborhood was the start of his initiative. Khoder envisions a cultural transition starting on the household level, in close cooperation with women. He motivates his mother and her friends to visit the different households and to speak with the women about how they are treating their garbage.

‘They are the ones in the kitchen, they are taking care of the food. They lead the household and are thus responsible for the waste. It is conventional for women to spend the majority of their time inside their houses, which means they are easy to find. So we started a door-to-door campaign to speak with them. We want to explain to them that these environmental, financial and public health problems, are shared problems. What they do in the kitchen has an impact on that’.

His approach turned out to be successful. A growing group of households is joining his movement to sort their waste and hand it in with Green Track. Women in the different neighborhoods, who used to be in conflict with each other, now work together in volunteering-teams to tackle the waste problem. Following on the awareness campaign Khoder now sends a team of young boys with a pick up truck to collect the sorted materials twice a week. By listening to the community, Khoder knows what it takes to manifest this cultural transition.

Women are the ones in the kitchen, they are taking care of the food. They lead the household and are thus responsible for the waste.

‘They want the push. They need someone to come and tell them what to do. They want someone  handing them the tools and that they get something in return. If it is necessary to create change, I will give them what they need. If they want a garbage bag to recycle, I will give them a bag. If they want a bin to recycle, I will give them a bin. If they want someone to listen to them and to teach them, that is what we do’.

The awareness campaign mostly sorts effect in addressing women at their role in their communities. Environmental awareness and public health awareness are subjects too distant from them. Khoder is thus mainly addressing common experiences.

‘It means something to them that their neighborhood is working on this. It is because of their culture, that this is possible here. Women have the time to step outside and start talking to each other. This means something to them. It is about the feeling of doing something good. One of the women that works with my mother has no children. During the day she is free and she is spending her time meeting new people. Since she works with us, she has the feeling that she is spending her time well. During the summer, you can smell the landfill here. We use that as one of the arguments; look at that landfill and realize that is what you are smelling here. This allows us to start conversations about the consequences of poor waste management. We have to motivate them to start working on that.’

With his campaigns, Khoder introduces a form of organization that is reconcilable with the – mainly conservative Islamic – culture in Tripoli’s neighborhoods. Through building sustainable relationships with the households, repeatedly visiting the women, maintain connections through Whatsapp groups and by rewarding them every other month with products that they need, he is creating a community. At the time of writing, Khoder works in four different areas in Tripoli, next to starting different new projects and collaborations within and outside of the city. Recently, several young people from Zgharta, Minnieh, Dannieh, Koura and Bcharre have joined Green Track and as leaders for their own regions they will address the waste problem in their own communities. With this, Khoder is expanding his movement over a big part of North Lebanon.

Within Tripoli, Khoder cooperates with Georges Bitar and his Live Love Recycle program. Georges and his team developed an app and a platform – Live Love Recycle – where users can make an appointment for Georges’ team to pick up recyclables from their houses. The materials are then sorted in a warehouse and sold to the industry. Live Love Recycle is active in Beirut, Jounieh, Matn, Baabda and, Tripoli. In Tripoli, Live Love Recycle hands in the recyclables with Khoder, who takes care of them in his warehouse in Jabal Mohsen.

Georges explains that their awareness campaign is mainly happening on social media. By using Facebook, Instagram and Whatsapp they hope to reach more households and it is their wish to expand to more regions in Lebanon. However, the current crisis is limiting them significantly in that progressive thinking.

For both Georges and Khoder the increasing fuel prices and the continuing economic crisis is challenging them in meeting their goals. The costs for the collection of recyclable materials are on a continuous rise, while they are both pertinent on offering their services for free. However, at the same time they both feel that, despite the crisis and the worrying it causes on the household level, people are motivated to continue their recycling.

Khoder is motivated to stay focused on the envisioned cultural transition. ‘What matters is how we think about waste. It is not waste, they are possibilities because we can re-use it. We are now exploring how we can process the materials to create raw materials that we can sell and export. Materials that are valuable for the industry’.

In re-classifying waste into re-usable materials, Khoder adds another segment in the process of waste management; adding economic value by cleaning and shredding the material and selling it as a raw material. However, they remain dependent on the willingness of others to sort and hand in the material with Green Track. What do the people in Tripoli understand as waste and how do they relate to that? What do the people in Tripoli perceive as valuable regarding the material world?

The logic and the cultural value of the material environment

Because of the deep and large scale poverty, many are considering re-use and recycling of materials as a self-evident way of treating their material environment. According to my neighbor Nour it is absolutely taboo to throw anything away that can be re-used. Empty plastic bottles serve to germinate seeds on her balcony, seedlings which she in turn plants in empty plastic buckets. Her organic waste is being thrown in a different bucket, which serves as compost for the vegetables she is growing on her balcony, because the continuous rising food prices are threatening the amount of food she can buy for her family. This does not have so much to do with environmental awareness or public health, but is simply a coping strategy for financial means. Everything that can be re-used, is re-used.

Nour’s logic is illustrative for Tripoli’s culture. A culture where a local circular economy and the economic value of ‘waste’ is a self-evident part of. Khoder shows us that understanding and connecting with the local reality and culture is a factor of success in the transition to sustainable thinking and creating a circular economy. Instead of perceiving Tripoli as a mere poor, conservative city, she has proven herself as a city where the elements of the existing culture allows possibilities to start a movement towards a circular economic system that can contribute to achieving the Sustainable Development Goals. People like Khoder and Georges are introducing a new form of organization, but the circumstances and the logic itself are already there.

Om die redenen is er vanuit het Grote Midden Oosten Platform bezwaar ingediend tegen het voorstel. In een brief hebben we de volgende argumenten genoemd en toegelicht:

1. Er bestaat geen vaste omschrijving van terrorisme. Per definitie is er dus geen sprake van neutraliteit. Daarnaast wordt de lijst van terroristische organisaties regelmatig aangepast aan de ‘omstandigheden’.

2. 2. In conflict- en post-conflictgebieden zijn de sociaal-politiek ontwikkelingen doorgaans fluïde. Standpunten ten aanzien van partijen fluctueren (zowel lokaal als internationaal). Om te kunnen functioneren moeten ngo’s, lokale partnerorganisaties of experts van buiten zich soms conformeren aan de bestaande machtsverhoudingen.
4. 3. Zodra er inreisbeperkingen bestaan voor bepaalde landen – denk aan het Israëlische inreisverbod naar Gaza – komt er geen menselijk beeld meer naar buiten. Zo dreigen hele bevolkingsgroepen te worden ontmenselijkt.
6. 4. De wet creëert rechtsonzekerheid voor tal van Nederlandse organisaties en individuele adviseurs en experts die actief zijn in de sector van mensenrechten (in het bijzonder vrouwenrechten), welzijn, vredesopbouw en ontwikkelingswerk.
8. 5. De wet stimuleert de verdere inkrimping van de al zeer beperkte ruimte voor het maatschappelijk middenveld in het Midden-Oosten en Noord-Afrika, en belemmert onafhankelijke expertise hierover.
10. 6. Een toestemmingsprocedure bij deze wet is bij voorbaat onwerkbaar. In de praktijk blijkt vaak dat overheidsinstanties ten aanzien van het precieze werk van experts, onderzoekers en ngo’s weinig voorstellingsvermogen hebben. Dit komt omdat de aard van het werk intrinsiek zó anders is dan dat van een overheid. GMOP-experts werken ook over de Nederlandse grenzen heen. Is hij/zij strafbaar als hij/zij voor een organisatie werkt in een ander EU-land dat dit soort wetgeving niet heeft? Zo ja, dan is de wet strijdig met de basisprincipes van de EU, namelijk een vrij verkeer van diensten.
12. 7. De wet werkt Nederlandse toezeggingen en internationale afspraken op tal van themagebieden tegen, bijvoorbeeld rond vrouwen, vrede en veiligheid, en rond mensenhandel en wapens. Hoe meer  specialistische organisaties worden gehinderd in hun werk, hoe groter de kans dat Nederland zijn internationale doelen niet haalt.
14. 8. Strafbaarstelling van vredes-, ontwikkelings- , en mensenrechtenwerk (in het bijzonder vrouwenrechten) stimuleert beleidsincoherentie van Nederlandse overheid. In verschillende Nederlandse beleidsnota’s vormt ‘inclusieve vrede en veiligheid’ een kernprioriteit. Organisaties, experts, onderzoekers worden in Nederland  gestimuleerd en vaak zelfs gefinancierd om Nederlandse beleidsprioriteiten vorm te geven en uit te voeren.

Wij onderschrijven het belang van de strijd tegen terrorisme. Op basis van bovenstaande argumenten hebben we duidelijk willen maken dat dit wetsvoorstel om tal van redenen niet de juiste manier is om die strijd te voeren.

Mocht de wet toch worden aangenomen, dan roepen we op tot uitbreiding van de huidige strafuitsluitingsclausule voor humanitair medewerkers en journalisten,

met aanvullende classificaties, te weten:  Mensenrechtenwerk (in het bijzonder vrouwenrechten), welzijn- en ontwikkelingsorganisaties, vredesopbouwwerk en bemiddeling, individuele consultants, experts en academische onderzoekers, die actief kunnen zijn in deze sectoren.

De volledige brief is hier te vinden.

Afval dat terecht komt in de natuur of op een onjuiste manier verwerkt wordt vormt een gevaar voor onze natuurlijke omgeving en onze gezondheid. Terwijl negentien procent van het plastic belandt in de natuur – en de productie van dat plastic bijdraagt aan de klimaatcrisis – heeft zich de afgelopen decennia een systeem ontwikkeld waarbij afval verhandeld wordt tussen verschillende landen. Terwijl de VN zich anno 2021 buigt over hoe de internationale afvalhandel en de effecten die het heeft op de vervuiling van onze leefomgeving kan worden teruggedrongen, zijn er genoeg andere manieren waarop we ons afval duurzaam kunnen verwerken. De veronderstelling dat afval bestaat uit onbruikbare, vieze en ongewilde ‘dingen’ waar we vanaf willen, maakt in toenemende mate plaats voor de economische mogelijkheden die we nu zien in afval.

Antropoloog Mary Douglas wees ons in de jaren zeventig op dat wat beschouwd wordt als onrein en ongewild, een kwestie is van culturele classificatie. We gebruiken culturele classificatiesystemen om cognitieve orde te scheppen in de materiële wereld waarin we leven. Met andere woorden; op basis van onze cultuur bepalen we wat waarde heeft in die materiële wereld. Cultuur bepaalt dus ook wat we beschouwen als ‘afval’ en hoe we er ons tot verhouden en gedragen. Terwijl we staan voor de enorme opgave om onze natuurlijke omgeving te herwaarderen en te beschermen tegen vervuiling, veranderen ook onze economische en culturele waarden ten aanzien van afval. Met de opkomende cultuur van ‘duurzame ontwikkeling’, gekatalyseerd door internationaal beleid rondom de Duurzame Ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties, wordt onze materiële wereld geherwaardeerd. Hoe dat gebeurt hangt dus af van de lokale cultuur waarbinnen de effecten van mondiale veranderingen plaatsvinden.

De Libanese afvalcrisis

De staat van het Libanese afvalverwerkingssysteem en omgang met afval staat verre van deze ideeën rondom duurzaamheid en duurzame ontwikkeling. In de zomer van 2015 stapelden de problemen zich op en werd in Beiroet en de omringende regio Mount Lebanon wekenlang het afval niet opgehaald. Volgens de bewoners, die zich als gevolg van de stankoverlast van de metershoge afvalbergen in de straten protesterend samenvoegden op het centrale plein in de stad, is de afvalcrisis een direct gevolg van corruptie en mismanagement van de staat.

De crisis begon toen het contract met toenmalig afvalverwerkingsdienst Sukleen niet door de overheid werd verlengd. Tegelijkertijd werd de grootste afvalberg in de regio gesloten omdat het over zijn capaciteit ging. In de maanden die volgden dienden nieuwe – aan politici gelinkte – bedrijven zich aan die zich wel over het afval wilden ontfermen. Die vroegen alleen zó’n exorbitante prijzen dat geen van hen een contract met de overheid kreeg.

Het afvalprobleem is daarmee vooral een symptoom van het dieper liggende probleem van corruptie en mismanagement dat kenmerkend is voor de Libanese staat. Ondanks de 420 miljoen dollar die ze gemiddeld jaarlijks besteed aan ‘afvalverwerking’ is het effect daarvan nauwelijks zichtbaar. Als gevolg van een gebrek aan een strategie voor de verwerking van dat wat wordt opgehaald, wordt het overgrote deel ongesorteerd en – samen met industrieel en medisch afval – naar afvalbergen gebracht die in sommige gevallen vele meters hoger zijn dan gepland.

Aan de eis van de protesterende burgers om de overheid te laten opstappen en hervormingen door te voeren om een oplossing voor het afvalprobleem te vinden, werd niet voldaan. De beschuldigingen van de inwoners zijn niet loos gebleken; onderzoeken wijzen uit dat er sprake is van een cultuur van corruptie, het ontlopen van verantwoordelijkheid, een gebrek aan planning en toezicht en een gebrek aan ondersteuning en samenwerking. Nog altijd komt veel van het afval in de natuur terecht, wordt het gedumpt op afvalbergen of wordt op grote schaal verbrand.

Zo werden in oktober twee Libanese zakenmannen, Jihad al-Arab en Dany Khoury, door de VS onder sancties geplaats vanwege corrupte praktijken in de afvalverwerkingssector. Door hun nauwe contacten met politici wisten ze de afgelopen jaren miljoenencontracten in de wacht te slepen voor afvalverwerkingsdiensten. Echt afval verwerken deden ze niet: rommel werd massaal in de natuur gedumpt, waardoor het afvalprobleem voortduurt. De huidige overheid heeft momenteel niet de politieke en financiële middelen om nieuwe oplossingen te vinden, waardoor het afval zich wederom opstapelt in de straten.

De diepe economische crisis waar Libanon anno 2021 mee kampt, heeft de afgelopen maanden geleid tot een nieuwe afvalcrisis. Door de hyperinflatie zijn contracten en salarissen die de overheid uitbetaalt in Libanese Lira, nog maar een fractie waard ten opzichte van de tijd vóór de crisis. Het aantal mensen dat in de afvalbakken klimt om naar voedsel en bruikbare goederen te zoeken is enorm toegenomen. Mannen en jongens met karren vol plastic en andere herbruikbare stoffen zijn onderdeel van het dagelijkse straatbeeld en maken het plaatje van Libanon als ontwikkelingsland compleet.

Tripoli – een stad met mogelijkheden

In Tripoli, de tweede grootste stad van Libanon, is dit fenomeen op grotere schaal aanwezig dan in de rest van het land. De stad kent de hoogste armoedecijfers en wordt beleidsmatig al jaren achtergesteld door de centrale macht in Beiroet. Tripoli laat bij een groot deel van de Libanese bevolking een beeld achter van een onderontwikkelde stad die gemeden moet worden. Zodra je verder kijkt dan het stereotype beeld van de stad, dan zie je dat juist hier de culturele waarden leiden tot creatieve oplossingen in de hedendaagse uitdagingen.

In eerste opzicht lijkt een bewustzijn voor recycling en duurzame ontwikkeling in Tripoli afwezig. Ook hier wordt het afval voornamelijk op straat gedumpt en is het verbranden van afvalhopen een vertrouwd onderdeel van het straatbeeld. Toch speelt zich in deze stad een kleine revolutie af. Daar waar de Libanese staat schittert door afwezigheid, staan er lokaal mensen op om daar verandering in te brengen.

De 30-jarige Khoder Eid zet zich in om het bewustzijn over het belang van afvalverwerking in de wijken van Tripoli te vergroten en zet huishoudens aan om hun afval te sorteren en te recyclen. In 2015 startte hij zijn initiatief met de huishoudens van Jabal Mohsen, een wijk getekend door de politiek-religieuze oorlog die jarenlang woedde met de naburig gelegen wijk Bab-el Tebbeneh in het noordoosten van de stad. Inmiddels is Green Track uitgegroeid tot een NGO die tot buiten de grenzen van de stad samenwerkt om mensen te mobiliseren het afvalprobleem aan te pakken. Ik spreek hem in zijn loods in Jabal Mohsen, waar hij en zijn team het ingezamelde afval verzamelen, sorteren en verwerken. Zijn keuze om zijn initiatief in Tripoli te starten is bewust.

‘De focus ligt altijd op Beiroet, en daarom besloot ik om het afvalmanagementprobleem op te lossen in mijn eigen stad, Tripoli. We hebben slecht afvalmanagement vanwege de corruptie en de cultuur. Ze verzamelen het en storten het allemaal op dezelfde afvalberg, terwijl het vrijwel onmogelijk is om het uit te sorteren zodra het op die berg ligt. Er is in de afgelopen jaren 11 miljard gespendeerd aan het afvalprobleem, maar er is nog steeds geen oplossing terwijl dit geld van onze bankrekeningen komt en wij met de problemen blijven zitten.’

Het afval bij de bron sorteren, vóórdat het op de afvalberg terecht komt, is volgens Khoder de enige oplossing om de voortdurende crisis het hoofd te bieden. Ondanks dat het meeste afval wel op de afvalberg ten noorden van Tripoli terecht komt, betekent dit niet dat er sprake is van ‘management’. De gemeentelijke plannen voorzagen een afvalberg van zo’n 12 meter, maar tegenwoordig is de berg zo’n 32 meter hoog. Volgens Khoder is het een kwestie van tijd totdat de rest van het afval in Tripoli in de straten terecht komt. Dat wil zeggen: nóg meer dan nu al het geval is.

Het culturele proces

Een bewustwordingscampagne in zijn eigen wijk vormt de start van zijn initiatief. Khoder beoogt een cultuuromslag die start op het huishoudelijk niveau in samenwerking met vrouwen. Hij zet zijn moeder en haar vriendinnen aan om bij de verschillende huishoudens langs te gaan en met de vrouwen te spreken over hoe ze met hun afval omgaan.

‘Zij zijn degene die in de keuken staan en zorgdragen voor het eten. Zij leiden het huishouden en zijn dus verantwoordelijk voor het afval. Bovendien, omdat het hier gebruikelijk is dat vrouwen vooral binnenshuis blijven, zijn ze gemakkelijk benaderbaar. Dus we zijn een deur-tot-deurcampagne gestart om met deze vrouwen te spreken. We willen ze uitleggen dat we gezamenlijk een milieuprobleem hebben, een financieel probleem, een probleem met de publieke gezondheid en dat wat zíj in de keuken doen, daar een impact op heeft.’

Wat hij doet blijkt succesvol. Een groeiende groep huishoudens sluit zich aan bij zijn beweging om afval te sorteren en het bij hun in te leveren. Vrouwen in de verschillende wijken die voorheen met elkaar in conflict waren, werken nu samen in vrijwilligersteams om het afvalprobleem aan te pakken. Volgend op de bewustzijnscampagne stuurt hij twee keer per week een tweede team van jongeren met een pick-up truck de wijk in om de materialen op te halen. Door te luisteren naar de gemeenschap weet Khoder wat ervoor nodig is om de beoogde cultuuromslag te bewerkstelligen.

Vrouwen zijn degenen die in de keuken staan en zorgdragen voor het eten. Zij leiden het huishouden en zijn verantwoordelijk voor het afval

‘Ze willen een zetje krijgen. Ze willen dat iemand ze komt vertellen wat ze moeten doen. Ze willen dat iemand ze de tools aanreikt en dat ze er iets voor terug krijgen. Als dat nodig is om verandering te creëren, dan geef ik ze wat ze nodig hebben. Willen ze een afvalzak om te recyclen, dan geef ik ze een zak. Willen ze een afvalbak om te recyclen, dan geef ik ze een bak. Willen ze iemand om naar te luisteren en ze te leren, dan is dat wat we doen.’

De bewustwordingscampagne heeft daarmee vooral effect wanneer ze de vrouwen aanspreken op de rol ze vervullen in hun gemeenschap. Bewustzijn met betrekking tot het milieu en de publieke gezondheid staat te ver van ze af. Khoder probeert hen dan ook vooral aan te spreken op hun ervaringen.

‘Het betekent iets voor hun dat hun wijk hiermee bezig is. Juist vanwege onze cultuur is dit alleen hier mogelijk, dat vrouwen de tijd hebben om op pad te gaan en direct met anderen het gesprek aan kunnen gaan. Dat betekent iets voor ze. Het gaat om het gevoel dat ze iets goeds doen. Een van de vrouwen die met mijn moeder op pad gaat heeft geen kinderen. Gedurende de dag is ze vrij en vult ze haar tijd met nieuwe mensen ontmoeten. Sinds ze met ons werkt heeft ze het gevoel dat ze iets te doen heeft. Tegelijkertijd is het zo dat in de zomer de stank van de afvalberg tot hier te ruiken is. We gebruiken dat als een van de argumenten; kijk naar die afvalberg en besef je dat dát is wat we hier ruiken. We kunnen daardoor het gesprek aangaan over de consequenties van slecht afvalmanagement. We moeten ze aanmoedigen er iets mee te doen.’

Met zijn campagnes introduceert Khoder een vorm van organisatie die te verenigen is met de – veelal conservatief islamitische – cultuur in de wijken van Tripoli. Door het opbouwen van relaties met de huishoudens, herhaaldelijk bij de vrouwen langs te gaan, contacten te onderhouden door middel van Whatsappgroepen en door ze om de paar maanden te belonen met producten die ze nodig hebben, creëert hij een community. Inmiddels werkt hij in vier verschillende wijken in Tripoli en is hij bezig met verschillende projecten en samenwerkingsverbanden binnen en buiten de stad. Recent hebben zich bij hem verschillende jongeren uit Zgharta, Minnieh, Dannieh, Koura en Bcharre aangesloten die elk in hun eigen regio als teamleider met het afvalprobleem aan de slag gaan onder de naam van Green Track. Hij breidt de organisatie daarmee uit over een groot deel van het noorden van Libanon.

Binnen Tripoli is Khoder de samenwerking aangegaan met Georges Bitar en zijn Live Love Recycle programma. Georges en zijn team ontwikkelden een app en een platform – Live Love Recycle – waarmee gebruikers een afspraak in kunnen plannen om hun recyclebare materialen gratis thuis te laten ophalen. De materialen worden vervolgens in een loods worden gesorteerd en doorverkocht aan bedrijven. Inmiddels zijn ze actief in Beiroet, Jounieh, Matn, Baabda en, Tripoli. In Tripoli leveren ze het materiaal in bij Khoder, die er met zijn team mee aan de slag gaat.

Georges legt uit dat hun bewustzijnscampagne zich voornamelijk op sociale media afspeelt. Door gebruik van sociale media zoals Facebook, Instagram en Whatsapp hopen ze huishoudens te bereiken. Het is hun wens zich verder uit te breiden naar nog meer regio’s in Libanon, maar de huidige crisissituatie in het land werpt daarin de nodige beperkingen op.

Voor zowel Georges als Khoder geldt dat de stijgende benzineprijs en de voortdurende economische crisis hen voor steeds grotere uitdagingen stelt. De kosten voor inzameling blijven stijgen, terwijl ze hun diensten gratis aanbieden. Tegelijkertijd merken ze beiden dat, ondanks de crisis en de zorgen die dat op huishoudelijk niveau met zich meebrengt, mensen toch blijven recyclen.

Khoder ziet zich gemotiveerd om zich te blijven focussen op de beoogde cultuuromslag. ‘Waar het om gaat, is hoe we over afval denken. Het ís geen afval, het zijn mogelijkheden omdat we het kunnen hergebruiken. We zijn nu aan het kijken naar hoe we het materiaal kunnen verwerken om uiteindelijk schone grondstoffen te kunnen verkopen en exporteren. Materiaal waar de industrie iets mee kan.’

In het herclassificeren van afval als herbruikbare materialen, wordt een nieuwe stap toegevoegd aan het proces van afvalverwerking; het toevoegen van economische waarde door het materiaal schoon te maken, te granuleren en als grondstof door te verkopen. Ze zijn daarvan echter wel afhankelijk van de bereidheid van anderen om het materiaal te sorteren en in te leveren. Wat beschouwt men in Tripoli als afval en welke gedragingen horen daarbij? Wat beschouwt men in Tripoli als waardevol, ordelijk of wanordelijk met betrekking tot de materiële omgeving?

De logica en de culturele waarde van de materiële omgeving

Juist door de diepe en grootschalige armoede, is voor velen hergebruik een vanzelfsprekend onderdeel van hoe ze met hun materiële omgeving omgaan. Voor mijn buurvrouw Nour is het absoluut taboe om iets weg te gooien. Lege plastic flessen gebruikt ze om op het balkon zaadjes in te ontkiemen, die ze vervolgens plant in lege emmers die dienen als plantenbakken. GFT-afval vangt ze op in een aparte emmer, waarna het dient als compost voor de groenten die ze zelf kweekt omdat de continu stijgende voedselprijzen haar koopkracht aanzienlijk verminderd heeft. Dit had niet zoveel te maken met een bewustzijn voor het milieu of hun gezondheid, maar is simpelweg een coping-strategie om zich financieel te redden; alles wat hergebruikt kan worden, wordt hergebruikt.

De logica van Nour is illustratief is voor de cultuur in Tripoli, waar circulaire economie en de economische waarde van ‘afval’ wel degelijk onderdeel van uitmaken. Khoder laat zien dat het begrijpen van, en aansluiten bij de lokale realiteit een succesfactor is in de omslag naar duurzaam denken en het creëren van circulaire economie.  In plaats van dat Tripoli louter een arme, conservatieve stad is met veel armoede, is het ook een plek waar de elementen van de bestaande cultuur voorziet in mogelijkheden om een beweging op gang te brengen richting een circulair economisch systeem dat stap voor stap kan bijdragen aan het behalen van de duurzame ontwikkelingsdoelen. Mensen als Khoder en Georges spreken weliswaar van een nieuwe vorm van organisatie, maar de omstandigheden en de logica zelf, waren in in Tripoli allang aanwezig.

Het klinkt allemaal fantastisch: Het huishouden wordt gedaan door robots, vliegende taxi’s komen in de plaats van auto’s, supermarkten zijn overbodig geworden dankzij leveringen per drone en hernieuwbare energie – voornamelijk van zonne- en windmolenparken zorgt voor de elektriciteitsvoorziening.

Daarnaast is er nog ondergronds trein- en tramverkeer gestuurd door kunstmatige intelligentie om de natuurwonderen, de biodiversiteit en het culturele erfgoed net naast de huisdeur te beschermen. Verder is er sprake van ’s werelds hoogste restaurantdichtheid met Michelin-sterren, geen sprake meer van het Saoedische alcoholverbod, en heeft iedereen gratis internet; een brug verbindt de noordwestelijke Saoedische provincie Tabuk met het Egyptische schiereiland Sinaï. Wat nog verder? Een onafhankelijke economische zone met een eigen rechtssysteem, dat liberaler is dan elders in Saoedi-Arabië, waarbij elke rechter rechtstreeks ondergeschikt is aan de koning.

NEOM heet dit project: een toekomstige hightech- en eco-metropool waarvoor de plannen op 24 oktober 2017 werden onthuld. Een en ander is bedoeld als mijlpaal in de ontwikkeling van het land nadat de oliebronnen zijn opgedroogd. Het project kost naar verwachting ongeveer 500 miljard euro en is een poging van Saoedi-Arabië om zijn inkomsten te diversifiëren in de nasleep van de wereldwijde ineenstorting van de olieprijzen in 2014.

Het hele project maakt deel uit van de “Visie 2030”. Daar is nu nog wat bij gekomen. De Saoedische kroonprins Mohammed bin Salman heeft afgelopen januari een nieuw prestigeproject gepresenteerd: “The Line”. Met “The Line” heeft Bin Salman een stad voor ogen die weinig te maken heeft met het beeld van steden zoals men die kent. Zij bestaat uit één ‘lijn’ en zal ooit een miljoen mensen moeten huisvesten.

Een paar weken geleden kwam daar nog een groots project bij: “Oxagon” een achthoekige industriële stad drijvend op de Rode Zee. De marketingclip stelt dat “Oxagon” de knapste koppen samen zal brengen om ’s werelds grootste uitdagingen op te lossen en zou bogen op “ongeëvenaarde leefbaarheid”.

Waarom de “knapste koppen” in een achthoekige stad zouden moeten wonen, waarvan de helft op het water drijft om de grootste uitdagingen van de aarde op te lossen, wordt in de video niet duidelijk. Stedenbouwkundigen zouden de kroonprins een eenvoudiger plan voor een koolstofvrije stad hebben voorgesteld, maar de de facto leider van Saoedi-Arabië antwoordde naar verluidt: “Ik wil mijn piramides bouwen”.

‘Felicitaties aan het adviesbureau dat ongetwijfeld een enorm bedrag opstreek met de levering van dit hemelse idee: uit NEOM blijkt echter niet hoeveel de stad gaat kosten, of hoe het complex zal blijven drijven,’ twitterde Gregg Carlstrom, Midden-Oosten-correspondent van The Economist.

De “nieuwe toekomst”

In de regel is het tijdverspilling om aandacht te besteden aan de hoogmoedswaanzin van de Saoedi’s en hun projecten die zelden gerealiseerd worden, maar wanneer media als “Forbes”, “Wall Street Journal”, de “Frankfurter Allgemeine Zeitung” en “Economist” zich met zo’n project bezig gaan houden, of wanneer het “Sada Journal” van de Carnegie Endowment For International Peace met analyses komt aanzetten, loont het wél de moeite het onder loep te nemen – al was het maar voor de correcte context.

Samengevat: met hulp van de adviesgiganten Boston Consulting Group (BCG), McKinsey en Oliver Wyman ontwikkelde troonopvolger Mohammed bin Salman een plan voor de “reageerbuisstad” en eco-metropool NEOM van 500 miljard euro, waarin toekomstige technologieën de hoeksteen van de ontwikkeling moeten vormen. De naam NEOM is een combinatie van het oude Griekse woord “neo” (nieuw) en een “M”, wat staat voor “mustaqbal”, wat toekomst betekent in het Arabisch – dus “nieuwe toekomst”.

“The Line” maakt deel uit van de toekomstige geplande stad NEOM, waarmee het gebied tussen de Rode Zee en de grens met Jordanië en Egypte ontwikkeld wordt: een megastad, die zich uitstrekt over een oppervlakte van 26.500 vierkante meter (33 keer zo groot als New York City). Op het eerste gezicht lijkt “The Line” het tegenovergestelde van een stad: een kaarsrechte lijn die zich uitstrekt vanaf de Rode Zee over een afstand van 170 kilometer landinwaarts. Iedereen die hier ooit gaat wonen, zou in slechts vijf minuten bijna overal moeten zijn, of het nu op het werk, tijdens recreatie of in diens vrije tijd is, bij de dokter of op andere plaatsen waar mensen elke dag  komen. En niet met de auto, maar te voet of met het openbaar vervoer.

Niet alleen passagiers zijn binnen enkele minuten op de plek van bestemming, ook goederen. Daarvoor is een aparte ondergrondse route gepland. De volledige infrastructuur, zoals afvalverwijdering, energie en leveringslogistiek zit ondergronds. De sub-centra zijn als parels aan een ketting geregen dankzij een hogesnelheidstreinverbinding. Gewenste reistijd van oost naar west is 20 minuten. Dat komt overeen met een gemiddelde snelheid van 510 km per uur, en daarmee is deze trein de snelste ter wereld. Ter vergelijking: De Gotthard-basistunnel van de Neue Eisenbahn Alpen Tranversale (NEAT) in Zwitserland is met 57 kilometer de langste spoortunnel ter wereld; dit project heeft 22,6 Miljarden gekost.

NEOM is afhankelijk van de goedkeuring door Israël

Saoedi-Arabië heeft goede betrekkingen met Israël nodig om NEOM te voltooien. De normalisatieovereenkomsten tussen de Verenigde Arabische Emiraten, Bahrein, Sudan en Israël dienen daarom het belang van Saoedi-Arabië. In juni 2017 heeft Egypte de eilanden Sanafir en Tiran overgedragen aan Saoedi-Arabië, gelegen voor de kust van Saoedi-Arabië en het Sinaï-schiereiland. Egypte gaf deze eilanden aan Saoedi-Arabië in de veronderstelling dat de economie van Egypte zou profiteren van NEOM. Saoedi-Arabië heeft inderdaad plannen voor een brug over de Straat van Tiran en Egypte met NEOM. Voor de uitbreiding van Saoedi Highway 392 en het bouwen van een brug tussen Saoedi-Egypte en Egypte zijn echter onderhandelingen met Israël vereist. Het vredesverdrag tussen Egypte en Israël uit 1979 omvat de garantie van gratis Israëlische scheepvaart door de zeestraat van Tiran en daarom is het project afhankelijk van goedkeuring door Israël.

Amerikaanse public relations- en lobbyfirma Ruder Finn ingehuurd

Het belang van het megaproject voor de public relations-strategie van Saoedi-Arabië blijkt steeds weer uit advertenties van NEOM in de Wall Street Journal, op social media, op Europese tv-kanalen en voor eSport-competities. Saoedi-Arabië heeft ook nog eens de Amerikaanse public relations- en lobbyfirma Ruder Finn ingehuurd om zich zo positief mogelijk te presenteren. Na de hechte relatie van president Trump met Mohammed bin Salman stelt zijn opvolger Joe Biden zich heel anders op. Bin Salman probeert al bijna een jaar vergeefs met Biden in contact te komen. Met deze turbulente relatie met de VS heeft het koninkrijk nu enkele lobbyisten aangenomen die banden hebben met Republikeinse congresleiders.

NEOM moet een wereldwijd knooppunt worden op het gebied van eSport (electronic sports), het competitief (in wedstrijdverband) spelen van computerspellen, intussen ook een miljardenbusiness. Het land organiseerde daarom al in 2018 de FIFA eWorld Cup. Het kondigde de komst van Saoedi-Arabië aan in de groeiende wereld van eSport. Met twintig miljoen gamers die zich probeerden te kwalificeren voor het evenement was de overwinning een groot moment voor de Saoedische speler Mosaad Aldossary (prijzengeld van 250.000 dollar), voor de industrie, en voor een land dat ernaar streeft een wereldwijd toonaangevende rol in deze sector te spelen .

Architectuur-, bouw- en lifestylemagazines vallen over elkaar heen in hun lofprijzingen over “The Line” als “nieuwe levensader”. Het glossy tijdschrift “Harper‘s Bazaar Arabia” is uiteraard ook enthousiast onder de titel “Only The Dreamers: The Beauty of NEOM”  met het allereerste Saoedische modemodel, Taleedah Tamer, als muze op de titelpagina: “… een droomlandschap bestaande uit roze zand, majestueuze bergketens, intieme wadi’s uit prentenboeken, en met koraalriffen getrimde wateren waarvan je de kleur moet zien om die te geloven. Het is zonder twijfel de droom van een fotograaf – een overvloed aan het beste wat de natuur te bieden heeft, maar op één plek – de bestemming die kroonprins Mohammed bin Salman bin Abdul Aziz Al Saud wil veranderen in een deels toeristisch centrum, deels een slimme stad, die volledig draait op hernieuwbare energie en de thuisbasis is van ’s werelds grootste geesten en talenten.”

Moord en arrestaties

In deze kosmopolitische wereld van glamour is natuurlijk geen plaats voor een bedoeïenenstam die tot in de jaren tachtig nog geen elektriciteit had. Naar verwachting zullen naar schatting 20.000 mensen van de Howeitat-stam worden verdreven om plaats te maken voor NEOM uit een gebied waarvan Mohammed bin Salman zei dat er “niemand” woonde (“nothing there”).

Honderden jaren lang heeft de stam dorpen en steden bewoond in Arabië, Jordanië en Palestina, waaronder in de historische hoofdstad Khuraybah in de Saoedische provincie Tabuk. Abdul Rahim al-Huwaiti, een lid van de Howeitat-stam, plaatste afgelopen jaar in April een video waarin te zien is dat de Saoedische veiligheidstroepen hem en zijn familie proberen weg te jagen. Kort daarna werd hij vermoord aangetroffen. Hij had een kogel in zijn hoofd.

Na de aanval door het Saoedische leger op Khuraybah in april 2020 hebben NEOM-architect Norman Foster en Daniel L. Doctoroff, CEO van Google Sidewalk Labs, ontslag genomen als lid van de wetenschappelijke adviesraad van NEOM. Acht neven van Abdul Rahim al-Huwaiti werden gearresteerd omdat ze protesteerden tegen het uitzettingsbevel.

Luidkeels protesteert ook de beroemde Saoedische springruiter Alya Abutayah Alhwaiti in Londen. Ze zegt, dat zij en mensenrechtenactivisten in het westen hopen de arrestaties te kunnen aanvechten. Volgens Alhwaiti zijn de Howeitat niet tegen de ontwikkeling van NEOM, maar willen ze niet uit hun traditionele thuisland verdreven worden. Alya Abutayah Alhwaiti zegt dat ze doodsbedreigingen heeft ontvangen van aanhangers van Mohammed bin Salman. In “Oxagon” heeft Alya Abutayah Alhwaiti ook geen enkel vertrouwen: “Dit zal nooit gebeuren. Bin Salman faalt bij het ene project, en dan begint hij een ander om zijn misdaden en mislukkingen te verbergen”, zei ze begin december tegen Middle East Eye.

“Visie 2030”, een verzekerde vernietiging van een historische gemeenschap

Sarah Leah Whitson, voormalig directeur van de afdeling Midden-Oosten en Noord-Afrika van Human Rights Watch, en Abdullah Alaoudh, een Saoedische jurist en Senior Fellow aan de Georgetown University schreven daarover een hard commentaar in Foreign Policy. AlAoudh’s vader Scheikh Salman Al-Odah, een prominente hervormingsgezinde religieuze geleerde in Saoedi-Arabië, zit sinds 2017 gevangen omdat hij pleitte voor een einde aan het conflict met Qatar. “Het is hoogst twijfelachtig dat het NEOM-project ook maar enigszins levensvatbaar is, gezien de wereldwijde financiële ineenstorting als gevolg van het coronavirus en de stijgende Saoedische schuld te midden van historisch lage olieprijzen,” schrijft Whitson. En AlAoudh schrijft: “Het enige resultaat dat we hebben gezien van deze visie voor een futuristische stad is de verzekerde vernietiging van een historische gemeenschap en de dood van een Saoedische demonstrant, waarbij archaïsche middelen worden gebruikt zonder ruimte voor moderne opvattingen over rechten en gerechtigheid.”

Een doodlopende straat – een dead end

Internationale investeerders worden zullen terugdeinzen vanwege de moord op Khashoggi, nu al drie jaar geleden (zie artikel op Het Grote Midden Oosten Platform) de oorlog in Jemen en de arrestatie van prominente Saoedische vrouwenrechtenactivisten zoals Loujain al-Hathloul, Samar Badawi, Nassima al-Sada, Nouf Abdulaziz en Mayaa al-Zahrani. Ook financieel ziet het er niet goed uit: Grote projecten zoals het King Abdullah Financial District (KAFD) en de King Abdullah Economic City (KAEC) lijden al onder concurrentie met de naburige Emiraten. Internationale bedrijven kunnen hun expats in Dubai een westerse levensstijl beloven, wat in Saoedi-Arabië nog niet het geval is. Dit is een belangrijke factor voor internationale bedrijven die op zoek zijn naar regionale vertegenwoordiging in de MENA-regio. De Saoedische miljoenenprojecten KAFD en KAEC hebben al moeite om bedrijven te werven. Er heerst overal overcapaciteit en afgelopen november presenteerde Mohammed bin Salman alweer een ander project bij de hoofdstad Riyad; ’s werelds eerste non-profit stad’, vernoemd naar zichzelf.

Het project “The Line” ligt midden in de woestijn en verbindt niet eens twee bestaande punten van A naar B, maar eindigt na 170 kilometer in het niets, een doodlopende straat – een “dead end”, in de letterlijke zin van het woord.