Het beheer van deze kustlijnen heeft gevolgen voor de leefomgeving van miljoenen mensen. Maatregelen op het land hebben invloed op de gezondheid van de zee. Daarom geldt, van geprivatiseerde stranden tot vervuild zeewater, dat blauw en groen gaan hand in hand gaan. Deze verbondenheid van land en zee was het onderwerp van een Green MENA Network online bijeenkomst met twee sprekers, Dr. Manal Nader uit Libanon en Heba Elhanafy uit Egypte. Ze vertelden ons over het belang van een geïntegreerde strategie voor kustzones.

Neem bijvoorbeeld Libanon. Acht procent van dat land bestaat uit kustgebied. Daar woont vijfenvijftig procent van de Libanese bevolking en bevindt zich zeventig procent van de industriële zones van het land.

Dr. Manal Nader, directeur van het Institute of the Environment aan de Universiteit van Balamand in Libanon, legt uit hoe de Libanese kustlijn zich ontwikkelt. Een studie liet zien dat de kust ernstig wordt aangetast door zeevulling en erosie. Het deel van de kustlijn dat zanderig is of uit kiezels bestaat (20 procent van de totale 220 km), heeft een erosie ondergaan van 2,5 miljoen vierkante meter. ‘Heel zorgelijk is daarnaast dat we bij de overige 80 procent van de kustlijn zien dat de zee voor ruim 8 miljoen vierkante meter is verland met puin. Dergelijke opvullingen veranderen stromingen en voedselsystemen in de zee.’

Zie ook het voorbeeld van Egypte. Heba Elhanafy, stedenbouwkundige en architect, onderzocht hoe de Corniche in de noordelijke kustplaats Alexandrië de kust en vooral het leven van Alexandriërs beïnvloedde. De weg werd in 1935 aangelegd door het Britse koloniale regime om goederen te vervoeren. Wat eens niet meer was dan een rotsachtige kust, kreeg steeds meer functies. Mensen gingen de waterkant gebruiken als openbare ruimte, er kwamen casino’s en particuliere bedrijven. Na de oprichting van de Republiek Egypte in 1952 tot eind jaren negentig, werd de waterkant een waar toevluchtsoord voor de middenklasse, voor mensen uit verschillende sociale groepen. Er bestond nog steeds een evenwicht tussen openbare en privéstranden. Elhanafy: ‘Voor Alexandriërs bepaalde deze historische toegang tot de Middellandse Zee in belangrijkste mate hun identiteit.’

In 1999 werd er een enorme uitbreiding van de Corniche in het water gebouwd. De vierbaansweg kreeg er zes tot tien rijstroken bij. Een eerste impactstudie toonde aan dat deze uitbreiding het zeeleven aantastte. ‘Vroeger hadden we een bloeiende schildpaddenpopulatie waar ik alleen maar over hoor, omdat die in mijn tijd verdwenen was,’ zegt Elhanafy. Andere effecten waren het verlies van negen openbare stranden en verdere overname van de openbare ruimte door particuliere gebouwen. ‘Tegenwoordig is de hele waterkant gevuld met dichte bebouwing. Een heel klein percentage van de kust bestaat nog uit strandjes, en voor elk daarvan moet je betalen om toegang te hebben. De zeer weinig openbare ruimte die nog bestaat, wordt intensief gebruikt door de lokale bevolking, zelfs als ze achter een hek moeten zitten.’

Beide gevallen maken duidelijk dat het gedeelde belang van verschillende sectoren en belanghebbenden snel tot frictie leidt. Kustgebieden worden gecontroleerd door verschillende instanties die hun activiteiten vaak niet op elkaar afstemmen. Nader: ‘Daarnaast zien we dat er minimale afstemming is tussen private ondernemingen en NGO’s, terwijl ze eigenlijk aan een gezamenlijke agenda zouden moeten werken. Ze zouden moeten beseffen dat een verwoeste kustlijn slecht is voor iedereen.’

Om deze reden werd het “Integrated Coastal Zone Management (ICZM)” in het leven geroepen, een conceptuele benadering die belanghebbenden op verschillende (intergouvernementele, nationale, lokale) niveaus samenbrengt om geïntegreerde strategieën te ontwikkelen. Maar toch, zoals Nader uitlegt, ‘komt het allemaal neer op de kwaliteit van het bestuur, aangezien ICZM-programma’s buitengewoon complex zijn: ze zijn multi-sectoraal en proberen activiteiten op politiek, juridisch en bestuurlijk niveau te integreren en te coördineren.’

In Libanon is het ministerie van Milieu verantwoordelijk voor biodiversiteit. Het ministerie van Landbouw is verantwoordelijk voor de visserij. Het Ministerie van Verkeer en Waterstaat heeft zeggenschap over het maritieme publieke domein. Het Ministerie van Toerisme is natuurlijk verantwoordelijk voor de toeristische sector, en het Ministerie van Defensie voor veiligheid en grenzen (die ook in de zee liggen). ‘Ze moeten het allemaal eens worden over wat er in de kustgebieden moet gebeuren. Dat is een hele uitdaging.’ In andere landen in de regio is de situatie niet veel eenvoudiger. ‘Voor zover ik weet is er nergens ter wereld integratie bereikt. Wetten worden niet aangenomen en ministeries houden hun mandaat strak in de hand.’

Een van de uitdagingen is het laveren tussen publieke en private belangen. Elhanafy: ‘In mijn ogen is het de taak van de overheid om publieke belangen te beschermen. Helaas beschermen de autoriteiten in Alexandrië slechts een deel van de gemeenschap, een bepaald type publiek: degenen die het zich kunnen veroorloven om van de zee te genieten.’ Ze vergelijkt dit met ontwikkelingen in andere kuststeden rond de Middellandse Zee. ‘In Barcelona of Valencia is er een balans tussen commerciële en publieke toegang.’

Beheer van kustgebieden gaat over bescherming van leefgebieden. Het Libanese Institute for the Environment identificeerde gebieden voor bescherming in Libanon op basis van hun ecologische en culturele waarden. ‘We ontdekten dat alle kuststeden het risico lopen op zeestormen of andere milieuproblemen.’ In Libanon is bestaat er nu een nationale strategie voor een aantal beschermde mariene gebieden (zoals Nakoura, Byblos en de Raoucheh-kliffen en grotten voor de kust van Beiroet). Er zijn diepzeegrotten die bescherming nodig hebben, vooral op plekken waar de olie- en gasindustrie op gang komt en een enorm risico vormt. Bovendien heeft klimaatverandering invloed op het kwetsbare leven en het natuurlijke evenwicht in alle kustgebieden. De zeespiegel stijgt, het koraalrif verdwijnt en er is intensivering en hogere frequentie van winterstormen.

Het is belangrijk dat overheden een strategie voor de kustlijnen bepalen voor de middellange tot lange termijn, in plaats van te kijken naar winst op korte termijn. Tot nu toe is ontwikkeling op korte termijn meestal de norm aan de kusten van de Middellandse Zee, net als aan de kust van de Rode Zee, en met de Saoedi-Arabische ontwikkeling van projecten als het NEON-project. Hetzelfde geldt voor Alexandrië, waar plannen bestaan ​​voor uitbreiding van de bouw in zee. Behalve dat dergelijke bouwplannen schadelijk zijn voor het milieu, gaan ze voorbij aan de zeer reële mogelijkheid dat Alexandrië in de nabije toekomst verdrinkt als gevolg van de stijgende zeespiegel. In plaats van te werken aan de bescherming van mensen die in de buurt van de zee wonen, lijken autoriteiten en de particuliere sector nog steeds te gaan voor winsten op de korte termijn.

Nader legt uit hoe overheden rekening moeten houden met zowel de lokale als de regionale effecten van ontwikkelingen. ‘De overheid heeft veel te doen. Het bouwen van dammen moet stoppen. Sedimenten die de stranden aanvullen, zijn afkomstig van de overstromingen van rivieren. Wij hebben in Libanon geleden onder de bouw van de Aswan-dam, omdat de Nijl vroeger veel zand in de zee pompte, dat vroeger naar de kustlijn van Gaza en Israël werd gevoerd, en zigzaggend naar ons toe. Die sedimenten zitten nu vast achter de Aswan-dam. We weten niet wat er gaat gebeuren met de Ethiopische dam. En de temperaturen begonnen al te stijgen toen de Nijl niet meer mocht overstromen. We kunnen ook zien dat de erosie aan de Egyptische kustlijn enorm is. Een paar jaar geleden verrees een hele tempel van Cleopatra door erosie. Die was bedekt met zand en werd blootgelegd door erosie. Dat betekent dat we de zeespiegel zien stijgen en dalen, dat is een natuurlijk proces, maar dat gaat meestal veel langzamer.’

‘Overheden moeten rekening houden met de interactie tussen land en zee. We moeten niet meer rommelen met de kustlijn, stoppen met het bouwen van jachthavens, stoppen met het verlanden van de zee, stoppen met snel economisch gewin zien als belangrijkste onderdeel van ons beleid. We moeten de zaken voorzichtig benaderen, en nadenken over wat er in de toekomst gaat gebeuren, op basis van alle kennis die in de loop der tijd is opgedaan.’

Volgens Nader zouden burgers de hoofdrol moeten spelen bij het bepalen van het beheer van de kustgebieden. Zij zijn immers de begunstigden van elk overheidsbeleid. Ze moeten dan niet instinctief afgaan op snelle winst en snelle consumptie. ‘Er moet een collectief bewustzijn worden ontwikkeld, en dat zien we in sommige gebieden al gebeuren, bijvoorbeeld in de kustplaats Byblos (Jbeil). Daar beginnen mensen het met ons eens te zijn, ze zien dat bescherming van hun kustlijn gunstig is voor hen vanuit toeristisch perspectief, een verdienmodel, maar ook voor duurzaamheid en voor kostenbesparing op infrastructuur of schade. Burgers hebben dus een fundamentele rol bij het afwijzen van bepaalde zaken. Ik kan de onderzoeken doen, we kunnen webinars doen, maar het komt uiteindelijk aan op de burgers.’

In Alexandrië doen burgers, ondanks dat er hekken staan, wat ze al honderden jaren doen: hun recht op de zee opeisen. Met een lokale NGO en de Oecumene Studio heeft Elhanafy begin dit jaar een workshop gehouden met jongeren van verschillende achtergronden over hoe de toegankelijkheid van de zee kan worden vergroot. ‘Er zijn mensen die langs de zee fietsen, hardlopers, vissers die het aantal vissen hebben zien slinken. Enzovoort.’ In augustus lanceren ze een platform dat al deze mensen en hun activiteiten aan de waterkant verenigt en betrekt. Samen zullen ze pleiten voor meer publieke toegang en voor geïntegreerde ontwikkeling van de kustlijn. Hopelijk kunnen ze gezamenlijk doen wat de overheid tot nu toe niet doet: de kust beschermen en de toekomst aan land veiligstellen. Want groen en blauw gaan hand in hand.

Om het hele gesprek met Manal Nader en Heba Elhanafy te beluisteren, ga naar de opname van het online evenement op ons YouTube-kanaal.

Ook vandaag de dag is de rivier van groot belang. Zo is de Eufraat voor verschillende landen een belangrijke natuurlijke hulpbron. Grote problemen liggen dan ook op de loer nu de rivier dreigt op te drogen. Verhalen uit het luisterrijke verleden en problematische heden van het gebied worden nu dus tot leven gewekt in de operavoorstelling Va Pensiero: de Eufraat en haar verhalen, van 14 tot en met 20 augustus in de tuin van Museum Van Loon.

En dat is nog niet alles: voor Museum Van Loon is de opera en de bijbehorende tentoonstelling een opmaat voor de museale presentatie Recht uit het hart! over Mesopotamië die in 2023 in het museum te zien zal zijn. Va Pensiero is daarnaast onderdeel van een serie opera’s van World Opera Lab over natuurlijke hulpbronnen. Eerder maakte het gezelschap al de voorstelling Ine Aya’ over ontbossing in Indonesië.

Regisseur Miranda Lakerveld van World Opera Lab speelde al een jaar of vijf met het idee om een opera te maken over de Eufraat. Doordat het in het Eufraatgebied de afgelopen jaren niet mogelijk was om veldwerk te doen, liet het project een aantal jaren op zich laten wachten. Het kwam pas echt op gang toen Lakerveld contact legde met Gijs Schunselaar, directeur van Museum Van Loon. Wat bleek? Ook bij het museum leefde het idee aandacht te schenken aan het Eufraatgebied, door middel van een tentoonstelling. Het museum heeft een speciale band met de regio omdat oprichter Maurits van Loon, er als archeoloog werkte.

In de jaren zeventig begon de Syrische regering in de buurt van Raqqa met de bouw van de Tabqa-dam. Van Loon gaf leiding aan een groep archeologen die erfgoed veilig moesten stellen dat lag op plekken die door de dam onder water zouden komen te staan.

Duurde het dus even voordat het project van de grond kwam, nu is het ‘totaal uit de hand gelopen,’ aldus Lakerveld. ‘Het was bedoeld als een kleine opera.’ Inmiddels zijn daar een tentoonstelling en een serie lezingen bij gekomen. Daarnaast is er met veel verschillende mensen gesproken van wie de verhalen in de voorstelling zijn verwerkt. Zo werden Nederlandse en Syrische archeologen geïnterviewd die werkten aan het veiligstellen van het erfgoed langs de oevers van de Eufraat. Een groot deel van hen was ooit student bij Van Loon.

Lakerveld, Schunselaar en Hosam Alqalqeely, archeologisch adviseur van de voorstelling, benadrukken alle drie het belang van de Eufraat. Alqalqeely werkte zelf als student bij opgravingen rond de rvier. Volgens hem is het een bijzonder gebied met een eigen identiteit. ‘Als je van Damascus naar Aleppo rijdt, of zelfs naar Libanon, voel je weinig verschil qua cultuur. In het Eufraatgebied merk je dat wel. Mensen kleden zich anders, het dialect is anders.’

Volgens Alqalqeely is het geen overbodige luxe dat mensen meer te weten komen over het Eufraatgebied. Hier kwamen immers de oudste beschavingen tot bloei. Dat beaamt ook Schunselaar: ‘Ik vind het van belang om de aandacht te vestigen op een regio die een wezenlijke invloed heeft gehad op de westerse cultuur. De rivier speelt in zoveel verhalen en religies een rol.’ Lakerveld voegt daaraan toe dat we ons ervan bewust moeten zijn hoe verknoopt we zijn met het gebied. ‘Van Loon en zijn collega’s in Syrië zijn een treffend voorbeeld van zo’n enorme verknoping.’

De opera Va Pensiero maakt deel uit van een serie opera’s over natuurlijke hulpbronnen. Lakerveld wil dat mensen gaan beseffen dat die beschermd moeten worden. Ze legt uit dat je overal ter wereld muziekdrama kunt vinden met mythologische verhalen. Het gebruik van natuurlijke hulpbronnen is een thema dat veel terugkomt in de mythologie: ‘Dat we er misbruik van maken en dat er een einde aan zit. Dat is niet alleen een thema van de laatste twintig jaar.’ Bij de Eufraat zie je dat de bouw van dammen ervoor zorgt dat er minder water beschikbaar is. ‘Mijn poging is om door middel van opera de Eufraat aan het woord te laten. Als je ergens gaat staan en zegt dat de Eufraat opdroogt heeft dat minder impact dan wanneer je het daadwerkelijk laten zien,’ zegt Lakerveld.

Bijzonder aan de opera is dat alle talen uit het Eufraatgebied in de voorstelling verwerkt zitten, inclusief oude talen, waaronder het Sumerisch. Alqalqeely was aanwezig bij de repetities en die stemden hem tevreden. ‘De opera is een mix van instrumenten, van culturen, van verschillende invalshoeken uit het gebied, bijvoorbeeld verhalen uit de islam, van Koerden en van Turken.’ De boodschap van de opera is volgens hem heel helder: ‘Die culturen kunnen wél samenwerken en samenwonen.’

Uiteindelijk hoopt Lakerveld met de opera een dialoog tot stand te brengen. ‘Een voorstelling begint voor mij ook altijd met dialoog. Ik probeer zoveel mogelijk verschillende mensen bij de opera’s te betrekken.’ Ze hoopt zowel operaliefhebbers als niet-operaliefhebber te bereiken om hen bewust te maken van de problematiek en hen kritisch te laten nadenken. Dialoog is daarbij belangrijk en daarom worden er naast de opera ook lezingen en nagesprekken georganiseerd. ‘Eigenlijk is het hele proces een dialoog,’ aldus Lakerveld.

Voor meer informatie: https://www.museumvanloon.nl/programma/opera-in-de-grachtentuin

The management of these coastlines affects the environment of millions of people. Actions taken on land impact the state of the sea. So, from privatized beaches to polluted sea water: blue and green go hand in hand. This connectedness of land and sea was the topic of a Green MENA Network online meeting with two speakers; Dr Manal Nader from Lebanon and Heba Elhanafy from Egypt. They enlightened us on the importance of having an integrated coastal zone strategy.

Take the case of Lebanon. Eight percent of the country consists of coastal zone, while fifty-five percent of Lebanon’s population lives there and seventy percent of the country’s industrial zones are located at the coast.

Dr. Manal Nader, director of the Institute of the Environment, University of Balamand, Lebanon explains how the Lebanese coastline is evolving. A study found that it is seriously affected by sea filling and erosion. The part of the coastline that is sandy or consists of pebbles (20% of the total 220 km), has seen an erosion of 2,5 million square meters. ‘What is also extremely worrisome is that we have more than 8 million square meters of sea filling in the remaining 80%. Rubble that has been dumped into the sea to create more land. Such fillings change currents and nutrient regimes in the sea.’

Or take the case of Egypt. Heba Elhanafy, an urban planner and architect, researched how the Corniche Road in the coastal city of Alexandria affected the shore and especially the life of Alexandrians. The road was constructed by the British colonial regime in 1935 to transfer goods along Alexandria. From being just a rocky shore the coast started to have different functions. People began using the waterfront as a public space, and there were casinos and private businesses. After the establishment of the Republic of Egypt in 1952 until the late nineties, the waterfront started to become a real middle class getaway for people of different social groups. There still was a balance between public and private beaches. Elhanafy: ‘For Alexandrians, this historical access to the Mediterranean became their number one identity.’

In 1999, a vast corniche expansion was built in the water. The four-lane road became ten to sixteen lanes wide. A first impact study showed that the expansion affected marine life. ‘We used to have a thriving turtle population that I only hear of because during my time it was gone,’ says Elhanafy. Other effects were the loss of nine public beaches and the overtaking of public space by privately owned constructions. ‘Today, the whole waterfront is filled with dense construction. There is a very small percentage of the coast that is beach, and for all of them, you have to pay to get in. The very little public space that still exists is intensively used by locals, even if they have to sit behind a fence.’

Integrated Coastal Zone Management

Both cases make clear that the shared interest from different sectors and stakeholders easily leads to friction. Coastal areas are controlled by several agencies that often do not coordinate with each other. Nader: ‘In addition, we see that there is minimal coordination between private enterprises and NGOs, while they should actually work on a common agenda, and realise that a destroyed coastline is bad for everybody.’

For this reason, Integrated Coastal Zone Management (ICZM) was brought into life, a conceptual approach that brings stakeholders at different (intergovernmental, national, local) levels together, to develop integrated strategies. But still, as Nader explains, ‘it all comes down to the quality of governance, as ICZM programs are extremely complex: they are multi-sectoral and seek to integrate and coordinate activities at political, legal, and managerial levels.’

In Lebanon, the ministry of Environment is responsible for biodiversity. The Ministry of Agriculture is responsible for fishery. The Ministry of Transport is mandated over the maritime public domain. The Ministry of Tourism, of course, is responsible for the tourism sector, as the Ministry of Defense is for security and borders (which are also in the sea). ‘They all have to reach agreement on what is to be done in the coastal areas. That is quite a challenge.’ In other countries in the region, the situation is not much easier. ‘As far as I know, integration has not been reached anywhere around the world. Laws are not being passed, and ministries hold tight control of their mandates.’

One of the challenges is to balance between public and private interests. Elhanafy: ‘For me, the role of the public authorities is to protect public interests. Unfortunately, the authorities in Alexandria are protecting only a slice of the community, a certain type of public: those who can afford to pay to enjoy the sea.’ She compares this with other waterfront developments around the Mediterranean. ‘In Barcelona or Valencia, there is a balance between commercial and public access.’

Coastal Zone management is about protecting habitat. The Institute for the Environment identified sites for protection in Lebanon, based on their ecological and cultural values. ‘We found that all cities on the coastline are at risk of sea storms or other forms of environmental stress.’ In Lebanon, there are now a number of marine protected areas (like Nakoura, Byblos and the Raoucheh cliffs and caves off the coast of Beirut) for which there is a national strategy. There are deep sea caves that need protection, especially those that the oil and gas industry is picking up, which is a huge risk. On top of that, climate change impacts the vulnerable life and natural balance at all coastal zones. Sea levels rise, destruction of coralline reef due to exploitation and rise in temperatures, intensifying and higher frequency of winter storms.

Governments responsibility for long term planning.

It is important that governments strategize for the coastlines over the medium to long term, instead of looking at short-term gain. So far, short-term development is mostly the norm at the coastlines of the Mediterranean, as well as at the Red Sea coast, and with the Saudi Arabian development of projects like the NEON project. The same holds true in Alexandria, where plans exist for expanding construction in the sea. Besides the environmental problems related to such building, the plans ignore the very real possibility of Alexandria drowning in the near future due to rising sea levels. Instead of working to protect people living near the sea, authorities and the private sector still seem to go for short term money making.

Nader explains how authorities should consider both the local and the regional effects of developments. ‘The government should do a lot. It should stop dam building. Sediments that replenish beaches come from the floods of rivers. We in Lebanon suffered from the building of the Aswan dam, because the Nile used to pump a lot of sand into the sea, that used to be carried by the sea up to the Gaza – Israeli coastline and zigzag up to us. Those sediments are now trapped behind the Aswan dam. We don’t know what is going to happen with the Ethiopian dam. And temperatures already started rising when the Nile was not allowed to flood anymore. We can also see that erosion on the Egyptian coastline is huge. A few years ago a whole temple of Cleopatra rose up, due to erosion. It was covered by sand, and then again uncovered by erosion. Which means that we see sea levels rising and falling, which is a natural process, but it usually takes a very long time.’

‘Governments should take the interaction between land and sea into consideration. We should stop messing around with the coastline, stop building marinas, stop sea filling, stop looking at quick economic gain as the main approach of our policies. We should use precautionary approaches and think what will happen in the future, with all of the knowledge that has been acquired overtime.’

The role of citizens

According to Nader, citizens should play the main role in deciding how the coastal zones are to be managed. After all, they are the beneficiaries of any government policy. But they cannot go by instinct on quick gain and quick consumption. ‘A collective consciousness needs to be developed, and we see this happening in some areas, for example in the coastal town of Byblos (Jbeil). There, people are starting to agree with us that protecting their coastline is beneficial for them from a touristic perspective, a money-making perspective, but also for sustainability, and for saving on costs on infrastructure or damages. So, citizens have a fundamental role in rejecting certain things. I can do the studies, we can do webinars, but it comes down to the citizens.’

In Alexandria, in spite of the fences, citizens do what they have been doing for hundreds of years: claiming their right to the sea. With a local NGO and the Oecumene Studio, Elhanafy conducted a workshop early this year with youth from different backgrounds on how to increase accessibility to the sea. ‘There are those who go cycling at the sea, the runners, the fishermen who have seen the number of fish depleting.’ In August, they will launch a platform that unites and engages all these people and their activities on the waterfront, to advocate together for more public access and integrated development. Hopefully, they can collectively do what the government fails to do so far: protect the coast and secure a future on land. Because green and blue go hand in hand.

You can watch the recording of the our online event on our Youtube channel.