Het Palestijnse vluchtelingenkamp Shatila ligt in het zuiden van de bruisende stad Beiroet en beslaat slechts één vierkante kilometer. Toen het kamp in 1948 werd gevestigd, was het bedoeld voor 3.000 Palestijnse vluchtelingen. Vandaag de dag wonen er meer dan 25.000 mensen. De straten zijn meestal overvol met mensen die zich langs elkaar en langs de marktkramen, vol fruit, groenten, vlees, textiel en huishoudelijke artikelen dringen. Tussendoor hoor je het toeteren van scooters, waarop jongens met adembenemende snelheid door de drukte navigeren. En je hoort het gekletter van kopjes, waarmee de koffieverkoper de aandacht trekt van mogelijke klanten.

Het kamp is een wereld op zichzelf. Zodra je de hoofdstraat verlaat, moet je je weg vinden door smalle, donkere steegjes. In de loop der jaren kon alleen in de hoogte gebouwd worden voor de groeiende bevolking. Dit betekent ook dat de appartementen beneden geen licht krijgen en vaak kampen met vochtproblemen en ruimtegebrek.

Schoon, vredig en stil

Dit is de omgeving waarin de kinderen van de Just.Childhood-kleuterschool opgroeien. De meeste leerkrachten groeiden hier ook op en wonen er nog steeds. In het midden van het kamp staat Bait al-Shams (Huis van de Zon), het eerste project van Just.Childhood. Zodra je de steile trappen hebt bedwongen en aankomt op de derde en vierde verdieping van het gebouw, bevind je je in een andere, vriendelijkere wereld; heldere, lichte ruimtes, geschilderd in warme kleuren en ingericht met simpele, kindvriendelijke meubels. Alles is er schoon en bovenal is het er vredig en stil. Een sterker contrast met de wereld buiten is niet denkbaar.

Hier huizen de drie kleutergroepen: de vogels, bijtjes en vlinders. Een team van zeven onderwijzeressen – allemaal geschoold en gecertificeerd in het vrijeschoolonderwijs – creëren een stimulerende, liefdevolle sfeer voor zestig kinderen tussen 3 en 6 jaar oud.

Bijzonder voor Shatila is de daktuin van de kleuterschool: hoog boven de huizen in het heldere zonlicht en de frisse lucht biedt de daktuin ruimte voor een natuurlijk houten klimtoestel met touwen en een grote zandbak. Een klein huisje, een schommel en liefdevol bijgehouden bloemperken maken de buitenspeelplaats af.

Spelenderwijs

Iedere groep heeft een vast dagritme. Door tegelijkertijd flexibel en onconventioneel te zijn, een van de vele krachten van de onderwijzeressen, maakt het team het beste van de omstandigheden. Scholen in Libanon gaan ervan uit dat kinderen bij de start van groep drie al Engels en Arabisch kunnen lezen en schrijven, en een basiskennis van rekenen hebben. Om de kinderen daarop voor te bereiden, is er dagelijks een korte les waarin ze kennismaken met deze eerste leerdoelen. Alles volgens de vrijeschoolmethode (Waldorf-onderwijs): spelenderwijs en beeldend.

Inmiddels strekken de zonnestralen van Bait al-Shams zich uit tot ver buiten de grenzen van Shatila. Het project trekt steeds meer aandacht van veel nationale en internationale bezoekers.

Iets goeds doen

Ik heb al achttien jaar een hechte relatie met Shatila en met de families die er wonen. Per toeval kwam ik er terecht. Ik was net klaar met mijn studie politicologie en werkte voor een Duitse politieke organisatie in Beiroet. Een vriend van me, een fotograaf, maakte een reportage over de twaalf Palestijnse vluchtelingenkampen in Libanon, en nam mij mee naar Shatila. De weekenden erna bleef ik komen, om huiswerkklassen Engels te geven en excursies buiten het kamp te organiseren. Ik had het idee iets goeds te doen, namelijk om een deel van mijn bevoorrechte leven met deze kinderen en jongeren te delend. Maar achteraf denk ik dat ik er vooral zelf iets aan had.

Daarom besloot ik om iets te gaan doen dat echt nodig en logisch was. Ik geloof dat het werken met de lokale gemeenschap het belangrijkste is. Alleen op deze manier kan iets tot stand komen dat blijvend deel uitmaakt van de gemeenschap. Maar waarom een kleuterschool?

Omdat kleuterscholen onvoldoende aanwezig zijn in het kamp. En als ze er al zijn, dan hebben ze te weinig ruimte voor spel en is de opzet erg schools. De kleuterscholen zijn in feite minischolen, zelfs voor kinderen van drie jaar. Vaak vindt er helaas ook geweld plaats, en ligt er grote academische druk op deze jonge kinderen. Ze zijn al uitgeput als ze aan school moeten beginnen en hebben geen zin meer om te leren. Het percentage van schooluitvallers is extreem hoog in de vroege jaren. Ik wist dat ik het anders wilde gaan doen met mijn team.

Warmte en liefde

Door het succes van het Shatila-project kreeg ik een verzoek vanuit Baalbek om een bestaande kleuterschool met 220 kinderen te gaan leiden, en om de bewezen succesvolle methoden zoals wij die gebruiken te introduceren. Het was geen gemakkelijke start, aangezien we de kleuterschool naast het Palestijnse Wavelkamp overnamen. Het omvormen van een kleuterschool die al bijna veertig jaar bestaat en zoveel kinderen en onderwijzers heeft, is een enorme opgave. Maar na het invoeren van de nieuwe benadering zagen de onderwijzers van Baalbek vrijwel meteen positieve en tastbare effecten op de kinderen.

Dit is wat onderwijzeres Marwa Adwan me vertelde, die al bijna tien jaar op deze kleuterschool werkt: ‘De Waldorf-pedagogiek heeft mij geholpen om beter met de kinderen te communiceren, en heeft de kinderen vaardigheden gegeven om zich naar andere kinderen te uiten. Door de gemengde leeftijdsgroepen kan ik de vaardigheden van de kinderen beter en dieper observeren en begrijpen, zeker bij de vijfjarigen. Toen we de voorbereidingen troffen voor deze nieuwe benadering was er vooral angst en weerstand. Maar nu zijn het warmte en liefde die de sfeer in de kleuterschool beïnvloeden.’

Voor Just.Childhood komen de grootste succesverhalen voort uit het benutten van het potentieel van ieder individu, kinderen en volwassenen. Na bijna vijf jaar professionele training zijn de onderwijzeressen van Shatila zelf trainers geworden. Zij zijn verantwoordelijk voor het trainen van de nieuwe onderwijzers in Baalbek. Ouders die in het begin van het project sceptisch waren, zijn een ‘katalysator van verandering’ geworden. Zij geloven in de waarden van dit project en brengen deze over naar andere mensen in het kamp.

Economische nood

Op dit moment wordt het project met een nieuwe, grote uitdaging geconfronteerd: een financiële uitdaging. De sociaaleconomische situatie in Libanon was al slecht voordat de coronacrisis de wereld overnam. Eind vorig jaar is het land in een serieuze economische crisis beland. Er is sprake van verborgen kapitaalcontrole, en een groot deel van de bevolking is zijn baan verloren of zag zijn salaris gehalveerd worden.

Door de corona-uitbraak en de complete lockdown is het publieke leven tot stilstand gekomen. Mensen kunnen nauwelijks overleven, vooral in de vluchtelingenkampen, omdat zij hun inkomen hebben verloren. De meeste mensen in de kampen kunnen zelfs basale benodigdheden niet meer kopen, aangezien de prijzen door het dak zijn gegaan als gevolg van inflatie en de dollarcrisis.

Voedselpakketten

Nu de kleuterschool in Shatila dicht is, heeft Just.Childhood de donoren gevraagd om een deel van de gelden te mogen gebruiken voor het verstrekken van voedselpakketten aan de families die aan dit project verbonden zijn. Maar die financiële middelen zijn nauwelijks genoeg. En bovendien alleen voor Shatila, niet voor het Wavelkamp in Baalbek.

Onze lokale staf heeft nauw contact met de families. Zij zien erop toe dat alle donaties terechtkomen bij de families die dit het meest nodig hebben. De namen en bedragen zijn doorgegeven aan betrouwbare winkeliers in de kampen, waar de families vervolgens zelf kunnen kiezen wat ze nodig hebben.

Just.Childhood doet dit op een maandelijkse basis, zolang de crisis voortduurt. Totdat de kleuterschool weer open kan en het publieke leven weer op gang kan komen.

Wilt u bijdragen aan de voedselhulp voor kwetsbare families in Shatila en het Wavelkamp? Doneer dan hier uw financiële bijdrage!

(Met dank aan Eveline Kokke voor de vertaling)

Langzaam komt de zon op boven het oneindige woestijngebied in het diepe zuiden van het fabelachtig rijke Golfstaatje Qatar. Ondanks het nog vroege tijdstip is de hitte overweldigend. Aan de overzijde van de azuurblauwe binnenzee Khor Al-Adaid doemt de woestijn op van het veel grotere buurland Saoedi-Arabië. Niets verraadt hier de spanningen tussen beide Golfstaten.

In het afgelopen decennium reisde ik veelvuldig door de Golfregio. Eerder dit jaar verbleef ik in het Golfstaatje Qatar, dat met 11.571 km² een van de kleinste landen in het Midden-Oosten is. Ter vergelijking: Nederland telt zo’n 42.000 km² en buurland Saoedi-Arabië is bijna 200 maal groter. In de Qatarese hoofdstad Doha sprak ik met expats, onder wie journalist Yarno Ritzen van het Al Jazeera Media Network en schrijfster Tessa Kollen.

Aardolie

In 1538 werd Qatar onderdeel van het Ottomaanse Rijk. Na de Turkse overheersing, die aan het begin van de Eerste Wereldoorlog eindigde, werd het een protectoraat van het Verenigd Koninkrijk. Daarvan werd het in 1971 onafhankelijk.

Sinds 1949 exporteert Qatar aardolie, waaraan het zijn grote rijkdom dankt. Deze rijkdom bracht een sterke immigratie op gang, die het beeld bepaalt van de huidige samenleving van Qatar. De overgrote meerderheid van de bevolking (2,88 miljoen inwoners) is uit andere landen afkomstig. Slechts een klein deel betreft Qatari. De immigranten komen voornamelijk uit India, Filipijnen, Iran, Pakistan, Jemen, Egypte en westerse landen (vooral het Verenigd Koninkrijk).

Ongekende welvaart

Doha, letterlijk de ‘grote boom’, is het economische en politieke hart van het land. De hoofdstad is gebouwd rond de Baai van Doha. De metropool beschikt over een indrukwekkende Corniche (zeeboulevard), premoderne, futuristische en kleurrijke architectuur en vele exclusieve shopping malls. Het fijnmazige en uiterst geavanceerde metrostelsel (76 kilometer) bestrijkt een groot deel van de uitgestrekte agglomeratie. Nabij Doha bevindt zich de hypermoderne internationale luchthaven, Hamad International Airport, een belangrijke hub en een van de grootste luchthavens wereldwijd.

Qatar, enkele decennia geleden nog slechts een leeg woestijngebied, beschikt met de hoofdstad Doha over een skyline van allure. Die skyline weerspiegelt de ongekende welvaart en macht van Qatar. De grootste exporteur van vloeibaar gas heeft mondiaal enorme financiële belangen in bedrijven als olie- en gasmaatschappij Shell, maar ook in bijvoorbeeld Braziliaanse koffie- en suikerconglomeraten.

Internationale politiek

De regerende Al Thani-dynastie heeft een onevenredig grote invloed op regionale en zelfs internationale politiek. Het emiraat is zeer invloedrijk op diplomatiek, cultureel en economisch gebied. Qatar is niet alleen de thuisbasis van het wereldwijde medianetwerk Al Jazeera, maar ook van de grootste Amerikaanse legerbasis in de Arabische wereld. Qatar was een belangrijke speler tijdens de Europese financiële crisis, het is een showplace geworden voor gerenommeerde architecten, verschillende Amerikaanse universiteiten vestigden campussen in Doha en het land organiseert de FIFA World Cup 2022.

Blokkade

Medio 2017 besloot Saoedi-Arabië samen met Bahrein, Egypte en de Verenigde Arabische Emiraten de handel en het transport met Qatar te blokkeren. Ze beschuldigden het land van inmenging in hun binnenlandse politiek, het steunen van terroristische organisaties en te nauwe banden met Iran, iets wat Qatar zelf altijd ontkende. De beschuldigingen zijn niet nieuw. Al decennia wordt de islamiseringsagenda van Qatar als een van de grote aanjagers van (politieke) instabiliteit in de regio beschouwd.

Saoedi-Arabië dreigde vervolgens een kanaal langs haar grens met Qatar te graven, en zo het rijke buurland te veranderen in een eiland. De plannen volgden op verscheidene maanden van oplopende diplomatieke en economische spanningen tussen beide landen.

Veerkracht

Qatar bleek onverwacht veerkrachtig. Na een aanvankelijke maatschappelijke onrust herpakte het land zich snel. Het knoopte nieuwe handelsbetrekkingen aan met andere landen in de regio, zoals Oman, Iran en Turkije. Formidabele financiële reserves en de aanwezigheid van Al Jazeera maakten dat het land zich prima staande wist te houden.

Naast Saoedi-Arabië en Iran en – in mindere mate Turkije en Egypte – is Qatar wederom een politieke en economische grootmacht in het Midden-Oosten gebleken. Het kleine oliestaatje maakt er geen geheim meer van krachtige ambities op het wereldtoneel te hebben.