Qatar: klein maar invloedrijk

Door Erik J. Prins / 14 mei 2020 / Golf, Politiek, Qatar

Hoewel dit land vier keer kleiner is dan Nederland, is het een regionale grootmacht van betekenis. Waar komt die onevenredig grote invloed vandaan? In de rubriek 'Landen in de MENA' richten we deze keer de blik op: Qatar.

Langzaam komt de zon op boven het oneindige woestijngebied in het diepe zuiden van het fabelachtig rijke Golfstaatje Qatar. Ondanks het nog vroege tijdstip is de hitte overweldigend. Aan de overzijde van de azuurblauwe binnenzee Khor Al-Adaid doemt de woestijn op van het veel grotere buurland Saoedi-Arabië. Niets verraadt hier de spanningen tussen beide Golfstaten.

In het afgelopen decennium reisde ik veelvuldig door de Golfregio. Eerder dit jaar verbleef ik in het Golfstaatje Qatar, dat met 11.571 km² een van de kleinste landen in het Midden-Oosten is. Ter vergelijking: Nederland telt zo’n 42.000 km² en buurland Saoedi-Arabië is bijna 200 maal groter. In de Qatarese hoofdstad Doha sprak ik met expats, onder wie journalist Yarno Ritzen van het Al Jazeera Media Network en schrijfster Tessa Kollen.

Aardolie

In 1538 werd Qatar onderdeel van het Ottomaanse Rijk. Na de Turkse overheersing, die aan het begin van de Eerste Wereldoorlog eindigde, werd het een protectoraat van het Verenigd Koninkrijk. Daarvan werd het in 1971 onafhankelijk.

Sinds 1949 exporteert Qatar aardolie, waaraan het zijn grote rijkdom dankt. Deze rijkdom bracht een sterke immigratie op gang, die het beeld bepaalt van de huidige samenleving van Qatar. De overgrote meerderheid van de bevolking (2,88 miljoen inwoners) is uit andere landen afkomstig. Slechts een klein deel betreft Qatari. De immigranten komen voornamelijk uit India, Filipijnen, Iran, Pakistan, Jemen, Egypte en westerse landen (vooral het Verenigd Koninkrijk).

Ongekende welvaart

Doha, letterlijk de ‘grote boom’, is het economische en politieke hart van het land. De hoofdstad is gebouwd rond de Baai van Doha. De metropool beschikt over een indrukwekkende Corniche (zeeboulevard), premoderne, futuristische en kleurrijke architectuur en vele exclusieve shopping malls. Het fijnmazige en uiterst geavanceerde metrostelsel (76 kilometer) bestrijkt een groot deel van de uitgestrekte agglomeratie. Nabij Doha bevindt zich de hypermoderne internationale luchthaven, Hamad International Airport, een belangrijke hub en een van de grootste luchthavens wereldwijd.

Qatar, enkele decennia geleden nog slechts een leeg woestijngebied, beschikt met de hoofdstad Doha over een skyline van allure. Die skyline weerspiegelt de ongekende welvaart en macht van Qatar. De grootste exporteur van vloeibaar gas heeft mondiaal enorme financiële belangen in bedrijven als olie- en gasmaatschappij Shell, maar ook in bijvoorbeeld Braziliaanse koffie- en suikerconglomeraten.

Internationale politiek

De regerende Al Thani-dynastie heeft een onevenredig grote invloed op regionale en zelfs internationale politiek. Het emiraat is zeer invloedrijk op diplomatiek, cultureel en economisch gebied. Qatar is niet alleen de thuisbasis van het wereldwijde medianetwerk Al Jazeera, maar ook van de grootste Amerikaanse legerbasis in de Arabische wereld. Qatar was een belangrijke speler tijdens de Europese financiële crisis, het is een showplace geworden voor gerenommeerde architecten, verschillende Amerikaanse universiteiten vestigden campussen in Doha en het land organiseert de FIFA World Cup 2022.

Blokkade

Medio 2017 besloot Saoedi-Arabië samen met Bahrein, Egypte en de Verenigde Arabische Emiraten de handel en het transport met Qatar te blokkeren. Ze beschuldigden het land van inmenging in hun binnenlandse politiek, het steunen van terroristische organisaties en te nauwe banden met Iran, iets wat Qatar zelf altijd ontkende. De beschuldigingen zijn niet nieuw. Al decennia wordt de islamiseringsagenda van Qatar als een van de grote aanjagers van (politieke) instabiliteit in de regio beschouwd.

Saoedi-Arabië dreigde vervolgens een kanaal langs haar grens met Qatar te graven, en zo het rijke buurland te veranderen in een eiland. De plannen volgden op verscheidene maanden van oplopende diplomatieke en economische spanningen tussen beide landen.

Veerkracht

Qatar bleek onverwacht veerkrachtig. Na een aanvankelijke maatschappelijke onrust herpakte het land zich snel. Het knoopte nieuwe handelsbetrekkingen aan met andere landen in de regio, zoals Oman, Iran en Turkije. Formidabele financiële reserves en de aanwezigheid van Al Jazeera maakten dat het land zich prima staande wist te houden.

Naast Saoedi-Arabië en Iran en – in mindere mate Turkije en Egypte – is Qatar wederom een politieke en economische grootmacht in het Midden-Oosten gebleken. Het kleine oliestaatje maakt er geen geheim meer van krachtige ambities op het wereldtoneel te hebben.

Erik J. Prins is econoom en eigenaar van Atlas Geopolitical Affairs, dat zich richt op achtergronden en analyses van de internationale verhoudingen op het snijvlak van wetenschap, politiek en journalistiek. Hij heeft een passie voor het Midden-Oosten en Noord-Afrika.