Libanon: uniek land met grote uitdagingen

Door Erik J. Prins / 6 juli 2020 / Economie, Libanon, Politiek

Het land kent een bewogen geschiedenis, is niet veel groter dan een vierde deel van Nederland, maar wel een van de meest bijzondere landen van het Midden-Oosten. In de rubriek 'Landen in de MENA' richten we deze keer de blik op: Libanon.

Vanaf Rafik Hariri International Airport (vernoemd naar de in 2005 vermoorde premier) voert de route via een zwaarbewaakte corridor door de – door Hezbollah gecontroleerde – zuidelijke buitenwijken van Beiroet. Ondanks de ingevallen duisternis is het op dit middernachtelijke tijdstip nog altijd broeierig warm. Het verkeer in deze uitgestrekte metropool is ook op dit late tijdstip chaotisch en luidruchtig. De weg is op veel plaatsen voorzien van roadblocks en crossbars, en overal staan controleposten opgesteld.

Het Franse mandaatgebied Libanon werd in 1943 officieel onafhankelijk. Van 1975 tot 1990 was Libanon in een langdurige burgeroorlog verwikkeld, met steeds wisselende allianties van bevolkingsgroepen met exotisch klinkende namen als maronieten en druzen, en met groeperingen die buitenlandse belangen behartigden. Daarbij is het kleine Libanon omgeven door strijd om de macht in de regio. Regionale grootmacht Iran, het soennitische machtsblok onder leiding van Saudi-Arabië, de Verenigde Staten, Rusland en Turkije doen allen hun invloed gelden.

18 religies

Libanon zelf telt 18 officiële religies, verdeeld over onder andere christenen (maronitisch, Melkitisch Grieks-katholiek, Grieks-orthodox, Armeens-orthodox, Armeens-katholiek, rooms-katholiek en protestants), islam (soennieten en sjiieten) en een minderheid van druzen. De Libanese bevolking is sterk verdeeld, en de Libanese christenen zijn politiek verdeeld: een deel steunt de sjiitische Hezbollah (met Iran op de achtergrond) en de pro-Syrische Amal-beweging, een ander deel steunt de soennitische minderheid, die wordt ondersteund door de Golfstaten (Saudi-Arabië).

Joie de vivre

De miljoenenstad Beiroet is het commerciële, financiële en bancaire centrum van de regio. De agglomeratie telt niet minder dan 21 universiteiten, waaronder de prestigieuze Université Saint-Joseph, de Notre Dame Université en de American University of Beiroet. De medische zorg is van ongekend hoog niveau en de stad is het centrum van de plastische chirurgie in de Arabische wereld.

Sinds het Franse mandaat over Libanon is de stad ook een belangrijk centrum voor handel met de Franstalige wereld. Vanwege haar allure, financiële kernfunctie en de Franse flair uit de mandaatperiode werd de stad lange tijd beschouwd als het ‘Parijs van het Midden-Oosten’. Beiroet is de stad van de Libanese joie de vivre met een welhaast legendarisch en extravagant nachtleven in de wijken Gemmayzeh en Achrafiye en langs de Corniche (boulevard). Vastgoedinvesteerders uit de Golfregio en kapitaalkrachtige Libanezen laten grote torencomplexen, shopping malls en luxe appartementen verrijzen. Onbetaalbaar voor veel Libanezen, maar een bron van werkgelegenheid voor laaggeschoolde – veelal Syrische – arbeiders en straatarme Libanezen.

In het Central Business District rondom de Place des Martyrs, Place d’Etoile en nabij de Rue Damas bevindt zich de Green Line. Deze groene lijn was ten tijde van de burgeroorlog de frontline tussen de christelijke enclaves in het oosten en het islamitische west-Beiroet. Muren aan weerszijden van de straat vertonen kogelgaten en granaatinslagen en sommige panden zijn nagenoeg verwoest. Daar staat tegenover dat veel gebouwen weer in de oorspronkelijke (koloniale) stijl zijn hersteld.

Land van de ceder

De kustlijn van Libanon, land van de ceder, telt 225 kilometer. Meer landinwaarts liggen de hoge toppen van het Libanongebergte, dat het land in tweeën deelt: de dichtbevolkte kustzone in het westen en de vruchtbare, maar bijna lege Bekaavallei in het oosten.

Libanon geldt als het ‘Monaco’ van het Midden-Oosten. Het bergachtige land is met zes skigebieden wintersportbestemming bij uitstek. Met uiterst exclusieve resorts, vooral gericht op vermogende Arabieren uit de Golfregio.

Sektarische verdeelsleutel

Met het Taif-Akkoord van 1989 werden grondwet en politiek bestel van Libanon ingrijpend gewijzigd. In Libanon wordt geen partijpolitiek in westerse zin bedreven, maar een sektarische verdeelsleutel toegepast. Dit geldt zowel voor de verdeling van zetels in het Libanese parlement als voor de verdeling van de drie Libanese politieke sleutelposities. De politieke macht ligt bij de trojka van de maronitische president, de soennitische premier en de sjiitische voorzitter van het parlement. Christenen, soennieten en druzen hebben ieder hun politieke partij. De grootste bevolkingsgroep, de sjiieten, zijn verdeeld over de pro-Syrische Amal-beweging en de door Iran gesteunde Hezbollah.

Lange tijd had buurland Syrië veel politieke invloed in Libanon. Echter, na de Syrische terugtrekking op 26 april 2005 en de internationale oproep voor Libanese autonomie, lijkt veel van die macht te zijn verdwenen.

Niet alleen de religieuze scheidslijn verdeelt de Libanese politiek. Ook de scheidslijn tussen pro- en anti-Syrië verdeelt het politieke landschap. Met name de moordaanslag op premier Rafik Hariri, de daaropvolgende terugtrekking van alle Syrische troepen uit Libanon, het VN-onderzoek naar de moordaanslag en het conflict tussen Hezbollah en Israël hebben deze scheidslijn tot de belangrijkste in de Libanese samenleving en politiek gemaakt.

Veerkrachtig

Na een korte opleving is de toestand van de Libanese economie wederom precair te noemen. Het land heeft een excessief begrotingstekort en een duizelingwekkende staatsschuld. In vrijwel geen enkel ander land ter wereld is de staatsschuld zo uitzonderlijk hoog. De burgeroorlog in Syrië, de daaropvolgende politieke crisis en de komst van enkele miljoenen Syrische vluchtelingen hebben hun uitwerking op de Libanese economie niet gemist.

Bovenop alle problemen heeft het Libanese leger een gebrek aan materieel. Het moreel is laag, mede als gevolg van slechte beloningen en hoge risico’s. Het door Iran gesteunde Hezbollah beschikt over veel beter getrainde en bewapende manschappen dan het Libanese leger. Dit zet de verhoudingen extra op scherp. Inmiddels heeft de overwegend soennitische golfstaat Saudi-Arabië meer dan 3 miljard dollar uitgegeven in een poging het Libanese leger te versterken.

De uitdagingen waar Libanon zich voor gesteld ziet, liegen er dus niet om. Tegelijkertijd is het schitterende Libanon een van de meest bijzondere landen in het Midden-Oosten. In het verleden toonde het land zich immer veerkrachtig. Het zal zich ook nu door de problemen weten te slaan.

Erik J. Prins is econoom en eigenaar van Atlas Geopolitical Affairs, dat zich richt op achtergronden en analyses van de internationale verhoudingen op het snijvlak van wetenschap, politiek en journalistiek. Hij heeft een passie voor het Midden-Oosten en Noord-Afrika.