Crisis raakt ook kleuters in Libanon

Door Wiebke Eden-Fleig / 18 mei 2020 / Jongeren, Libanon, Onderwijs, Palestina

In twee Palestijnse vluchtelingenkampen in Libanon worden kleuters met warmte en liefde onderwezen in het vrijeschoolonderwijs. Maar door de coronamaatregelen en de economische crisis in Libanon zijn de kleuterscholen dicht en hebben veel gezinnen amper te eten. Een hartenkreet van de oprichter van de scholen, Wiebke Eden-Fleig.

Het Palestijnse vluchtelingenkamp Shatila ligt in het zuiden van de bruisende stad Beiroet en beslaat slechts één vierkante kilometer. Toen het kamp in 1948 werd gevestigd, was het bedoeld voor 3.000 Palestijnse vluchtelingen. Vandaag de dag wonen er meer dan 25.000 mensen. De straten zijn meestal overvol met mensen die zich langs elkaar en langs de marktkramen, vol fruit, groenten, vlees, textiel en huishoudelijke artikelen dringen. Tussendoor hoor je het toeteren van scooters, waarop jongens met adembenemende snelheid door de drukte navigeren. En je hoort het gekletter van kopjes, waarmee de koffieverkoper de aandacht trekt van mogelijke klanten.

Het kamp is een wereld op zichzelf. Zodra je de hoofdstraat verlaat, moet je je weg vinden door smalle, donkere steegjes. In de loop der jaren kon alleen in de hoogte gebouwd worden voor de groeiende bevolking. Dit betekent ook dat de appartementen beneden geen licht krijgen en vaak kampen met vochtproblemen en ruimtegebrek.

Schoon, vredig en stil

Dit is de omgeving waarin de kinderen van de Just.Childhood-kleuterschool opgroeien. De meeste leerkrachten groeiden hier ook op en wonen er nog steeds. In het midden van het kamp staat Bait al-Shams (Huis van de Zon), het eerste project van Just.Childhood. Zodra je de steile trappen hebt bedwongen en aankomt op de derde en vierde verdieping van het gebouw, bevind je je in een andere, vriendelijkere wereld; heldere, lichte ruimtes, geschilderd in warme kleuren en ingericht met simpele, kindvriendelijke meubels. Alles is er schoon en bovenal is het er vredig en stil. Een sterker contrast met de wereld buiten is niet denkbaar.

Hier huizen de drie kleutergroepen: de vogels, bijtjes en vlinders. Een team van zeven onderwijzeressen – allemaal geschoold en gecertificeerd in het vrijeschoolonderwijs – creëren een stimulerende, liefdevolle sfeer voor zestig kinderen tussen 3 en 6 jaar oud.

Bijzonder voor Shatila is de daktuin van de kleuterschool: hoog boven de huizen in het heldere zonlicht en de frisse lucht biedt de daktuin ruimte voor een natuurlijk houten klimtoestel met touwen en een grote zandbak. Een klein huisje, een schommel en liefdevol bijgehouden bloemperken maken de buitenspeelplaats af.

Spelenderwijs

Iedere groep heeft een vast dagritme. Door tegelijkertijd flexibel en onconventioneel te zijn, een van de vele krachten van de onderwijzeressen, maakt het team het beste van de omstandigheden. Scholen in Libanon gaan ervan uit dat kinderen bij de start van groep drie al Engels en Arabisch kunnen lezen en schrijven, en een basiskennis van rekenen hebben. Om de kinderen daarop voor te bereiden, is er dagelijks een korte les waarin ze kennismaken met deze eerste leerdoelen. Alles volgens de vrijeschoolmethode (Waldorf-onderwijs): spelenderwijs en beeldend.

Inmiddels strekken de zonnestralen van Bait al-Shams zich uit tot ver buiten de grenzen van Shatila. Het project trekt steeds meer aandacht van veel nationale en internationale bezoekers.

Iets goeds doen

Ik heb al achttien jaar een hechte relatie met Shatila en met de families die er wonen. Per toeval kwam ik er terecht. Ik was net klaar met mijn studie politicologie en werkte voor een Duitse politieke organisatie in Beiroet. Een vriend van me, een fotograaf, maakte een reportage over de twaalf Palestijnse vluchtelingenkampen in Libanon, en nam mij mee naar Shatila. De weekenden erna bleef ik komen, om huiswerkklassen Engels te geven en excursies buiten het kamp te organiseren. Ik had het idee iets goeds te doen, namelijk om een deel van mijn bevoorrechte leven met deze kinderen en jongeren te delend. Maar achteraf denk ik dat ik er vooral zelf iets aan had.

Daarom besloot ik om iets te gaan doen dat echt nodig en logisch was. Ik geloof dat het werken met de lokale gemeenschap het belangrijkste is. Alleen op deze manier kan iets tot stand komen dat blijvend deel uitmaakt van de gemeenschap. Maar waarom een kleuterschool?

Omdat kleuterscholen onvoldoende aanwezig zijn in het kamp. En als ze er al zijn, dan hebben ze te weinig ruimte voor spel en is de opzet erg schools. De kleuterscholen zijn in feite minischolen, zelfs voor kinderen van drie jaar. Vaak vindt er helaas ook geweld plaats, en ligt er grote academische druk op deze jonge kinderen. Ze zijn al uitgeput als ze aan school moeten beginnen en hebben geen zin meer om te leren. Het percentage van schooluitvallers is extreem hoog in de vroege jaren. Ik wist dat ik het anders wilde gaan doen met mijn team.

Warmte en liefde

Door het succes van het Shatila-project kreeg ik een verzoek vanuit Baalbek om een bestaande kleuterschool met 220 kinderen te gaan leiden, en om de bewezen succesvolle methoden zoals wij die gebruiken te introduceren. Het was geen gemakkelijke start, aangezien we de kleuterschool naast het Palestijnse Wavelkamp overnamen. Het omvormen van een kleuterschool die al bijna veertig jaar bestaat en zoveel kinderen en onderwijzers heeft, is een enorme opgave. Maar na het invoeren van de nieuwe benadering zagen de onderwijzers van Baalbek vrijwel meteen positieve en tastbare effecten op de kinderen.

Dit is wat onderwijzeres Marwa Adwan me vertelde, die al bijna tien jaar op deze kleuterschool werkt: ‘De Waldorf-pedagogiek heeft mij geholpen om beter met de kinderen te communiceren, en heeft de kinderen vaardigheden gegeven om zich naar andere kinderen te uiten. Door de gemengde leeftijdsgroepen kan ik de vaardigheden van de kinderen beter en dieper observeren en begrijpen, zeker bij de vijfjarigen. Toen we de voorbereidingen troffen voor deze nieuwe benadering was er vooral angst en weerstand. Maar nu zijn het warmte en liefde die de sfeer in de kleuterschool beïnvloeden.’

Voor Just.Childhood komen de grootste succesverhalen voort uit het benutten van het potentieel van ieder individu, kinderen en volwassenen. Na bijna vijf jaar professionele training zijn de onderwijzeressen van Shatila zelf trainers geworden. Zij zijn verantwoordelijk voor het trainen van de nieuwe onderwijzers in Baalbek. Ouders die in het begin van het project sceptisch waren, zijn een ‘katalysator van verandering’ geworden. Zij geloven in de waarden van dit project en brengen deze over naar andere mensen in het kamp.

Economische nood

Op dit moment wordt het project met een nieuwe, grote uitdaging geconfronteerd: een financiële uitdaging. De sociaaleconomische situatie in Libanon was al slecht voordat de coronacrisis de wereld overnam. Eind vorig jaar is het land in een serieuze economische crisis beland. Er is sprake van verborgen kapitaalcontrole, en een groot deel van de bevolking is zijn baan verloren of zag zijn salaris gehalveerd worden.

Door de corona-uitbraak en de complete lockdown is het publieke leven tot stilstand gekomen. Mensen kunnen nauwelijks overleven, vooral in de vluchtelingenkampen, omdat zij hun inkomen hebben verloren. De meeste mensen in de kampen kunnen zelfs basale benodigdheden niet meer kopen, aangezien de prijzen door het dak zijn gegaan als gevolg van inflatie en de dollarcrisis.

Voedselpakketten

Nu de kleuterschool in Shatila dicht is, heeft Just.Childhood de donoren gevraagd om een deel van de gelden te mogen gebruiken voor het verstrekken van voedselpakketten aan de families die aan dit project verbonden zijn. Maar die financiële middelen zijn nauwelijks genoeg. En bovendien alleen voor Shatila, niet voor het Wavelkamp in Baalbek.

Onze lokale staf heeft nauw contact met de families. Zij zien erop toe dat alle donaties terechtkomen bij de families die dit het meest nodig hebben. De namen en bedragen zijn doorgegeven aan betrouwbare winkeliers in de kampen, waar de families vervolgens zelf kunnen kiezen wat ze nodig hebben.

Just.Childhood doet dit op een maandelijkse basis, zolang de crisis voortduurt. Totdat de kleuterschool weer open kan en het publieke leven weer op gang kan komen.

Wilt u bijdragen aan de voedselhulp voor kwetsbare families in Shatila en het Wavelkamp? Doneer dan hier uw financiële bijdrage!

(Met dank aan Eveline Kokke voor de vertaling)

Wiebke Eden-Fleig is politicoloog en oprichter van Just.Childhood. In het verleden werkte ze als programmamanager voor de Friedrich-Ebert Stichting in Libanon, en als journalist voor het Duitse weekblad Die Zeit en het kwartaalblad zenith.