Jemen: voorbij de geopolitiek

Door Quinten van de Wijdeven / 19 februari 2019 / Artikelen, Jemen, Mens en maatschappij, Vrouwen

Onlangs vond in Pakhuis de Zwijger Het Grote Jemen Debat plaats, met als centrale vraag: wat kan Nederland bijdragen aan een oplossing voor het conflict? Tijdens de bijeenkomst viel vooral op hoe lastig het is om de westerse bril af te zetten.

Al bij de eerste spreker werd duidelijk hoe sterk de neiging is een conflict in te passen in een groter plaatje dat aansluit bij onze eigen verwachtingen. Toen Peter Salisbury namens de International Crisis Group het conflict probeerde te duiden, en vooral aandacht schonk aan de interne factoren, brak een man uit Saoedi-Arabië direct in. “Wat kun je zeggen over de raketten die de Houthi-rebellen in hun bezit hebben? Die kunnen ze onmogelijk zelf geproduceerd hebben!” De achterliggende gedachte was voor de goede verstaander direct duidelijk: hier werd gehint op de betrokkenheid van Iran. Salisbury weerlegde feilloos de argumentatie van de Saoedi en legde uit dat we de invloed van Jemenieten zelf tekortdoen door het conflict alleen maar te zien als een strijd tussen Iran en Saoedi-Arabië. De toon was gezet.

Humanitair perspectief

Vervolgens was het aan Marina de Regt en Faris Alqubati om het Jemenitische perspectief te tonen. Marina de Regt is expert bij het Grote Midden Oosten Platform en heeft jarenlang in Jemen gewoond. Faris Alqubati vluchtte in 2013 uit Jemen en is medeoprichter van de Yemeni Netherlands club. Ze vulden elkaar naadloos aan, waarbij ze benadrukten dat we op een andere manier naar het conflict moeten kijken. “We moeten zoeken naar een derde partij binnen Jemen die kan bemiddelen. Het humanitaire aspect moet daarbij leidend zijn”, aldus Alqubati. De vraag-en-antwoordsessie met Marina De Regt en Faris Alqubati bleek helaas het enige programmaonderdeel te zijn waarin het Jemenitische, humanitaire oogpunt echt centraal stond.

Want ook de paneldiscussie met Moosa Elayah (Center for International Development Issues), Suying Lai (Oxfam Novib) en Arend Jan Boekestijn (Universiteit Utrecht) ging met name over de geopolitieke belangen die spelen in de oorlog in Jemen. Enerzijds is dat logisch, omdat de oorlog in Jemen niet helemaal los kan worden gezien van de grote machten in de regio, Saoedi-Arabië en Iran. Anderzijds is deze beperkte blik vooral zonde, omdat we zoveel kunnen leren van de situatie en initiatieven van Jemenieten zelf.

Belangrijke rol van vrouwen

Neem het voorbeeld van Manal Qayed, wier verhaal wordt verteld in het Jemen-themanummer van het tijdschrift Gender en Duurzame Vrede. Tot 2015 werkte ze als ambtenaar in al-Hodeida, de belangrijke haven en doorvoerplaats die door de internationale coalitie hermetisch werd afgesloten van de rest van de wereld. Haar salaris was na het uitbreken van de oorlog praktisch niets meer waard. Om wat extra te verdienen, monitorde ze namens een ngo welk effect de bombardementen hadden op de stad. Voor haar gevoel droeg Manal weinig bij aan het helpen van mensen, waarna ze besloot te gaan werken voor een gemeenschapscentrum dat ontheemden opvangt. Tot op de dag van vandaag zet ze zich op die manier in voor haar land.

Of neem het voorbeeld van Amal Basha. Ze is voorzitter van het Arabische Zustersforum voor Mensenrechten. Ze staat bekend als een van Jemens meest vermaarde feministen, en werd in 2014 uitgeroepen tot Takreem Arabic Woman of the Year. In 2011 nam ze deel aan de Nationale Dialoog, een toenaderingspoging tussen verschillende groeperingen in Jemen. Tijdens de oorlog deed ze onderzoek naar martelingen in de Jemenitische gevangenissen. Nadat een collega van haar was vermoord, besefte ze dat het niet langer veilig was om in Jemen te blijven werken. Haar boodschap voor de wereld: “Kom in beweging! Draag met informatie, opinies en met acties bij aan de vrede en veiligheid van onze planeet. Stilte is een passieve daad waarmee we de oorlog binnenlaten.”

De voorbeelden van Amal Basha en Manal Qayed illustreren de belangrijke rol die vrouwen spelen in humanitair onderzoek en zorgverlening. Daarnaast bieden ze een bredere kijk op de ontwikkelingen in Jemen. Want er wordt vaak over vrouwen in het Midden-Oosten gepraat, maar zelden staan vrouwen als Amal of Manal centraal.

Verder dan stereotypes

Ook aanwezig bij het Grote Jemen Debat was de Jemenitische ambassadeur Sahar Ghanem. Ze was erg enthousiast over het feit dat er een speciale avond werd georganiseerd over Jemen. Over de beeldvorming die over Jemen ontstaat door verhalen als die in het Volkskrant Magazine (zie ook de reactie van Marina de Regt op dit stuk), is ze minder enthousiast. “De last van het hele land komt neer op de vrouwen. Dat was al zo vóór 2015, maar dat is gedurende de oorlog alleen maar versterkt. Het is treurig dat een journalist van wie je mag verwachten dat ze meer weet, er niet in slaagt verder te kijken dan stereotypes.”

Natuurlijk moeten we geen sprookjesverhalen schrijven over Jemen. De realiteit staat dat simpelweg niet toe. Wat we wel kunnen doen, is de situatie in Jemen benaderen vanuit verschillende invalshoeken. 24 miljoen mensen in Jemen zijn afhankelijk van noodhulp. Zijn er dan geen dringendere zaken om over te schrijven en praten dan de strijd tussen Saoedi-Arabië en Iran? Daarnaast is een inclusievere benadering vereist om de ernst van de situatie in Jemen in te zien. Want als we blijven hangen in stereotypes en blijven redeneren vanuit ons westerse perspectief, zullen we het land nooit leren begrijpen.

Quinten van de Wijdeven volgt de Research Master Middle Eastern Studies aan de Universiteit Leiden. Zijn onderzoek richt zich vooral op de veranderende rol van Israël in de regio.