Israëlische Apartheid en de media: stilzwijgen in Nederland, talloze publicaties in Israël

Door Domicela Kraaijenbrink / 3 juni 2022 / Israël/Palestina, Mens en maatschappij, Midden Oosten, Palestina, Politiek

“I swore never to be silent whenever and wherever human beings endure suffering and humiliation. We must take sides. Neutrality helps the oppressor, never the victim. Silence encourages the tormentor, never the tormented.”
Aldus Elie Wiesel in Oslo in december 1986, tijdens zijn speech bij het in ontvangst nemen van de Nobelprijs voor de Vrede. Deze woorden staan haaks op hoe de media in Nederland omgaan met de springlevende apartheid in Israël. Emeritus-hoogleraar internationaal recht John Dugan schreef daar eerder een artikel over, waarin hij niet alleen zocht naar de redenen achter het gedrag van de Nederlandse media, maar van Europa in het algemeen.

Vorig jaar verscheen een lijvig rapport van Human Rights Watch (HRW), waarin wordt gesteld dat Israël een apartheidsstaat is en ook zo genoemd moet worden. Daarvoor kwam B’tselem al met een publicatie van dezelfde strekking. Opvallend is de minimale aandacht voor deze twee onderzoeken, gedaan door internationale mensenrechtenorganisaties, in de Nederlandse media. Ook het onlangs verschenen verslag van Amnesty International kon niet rekenen op veel belangstelling van serieuze journalisten. Het werd vooral een online speelbal op sociale media van internettrollen, die alle kritiek op de staat Israël afdoen als antisemitisme.

Deze drie rapporten, elk binnen een jaar van elkaar gepubliceerd en zeer kritisch als het gaat om de behandeling van de Palestijnse bevolking en mensenrechtenschendingen, roepen veel vragen op. Het valt op dat de opvattingen over de relatie tussen apartheid en Israël aan verandering onderhevig zijn, vooral de laatste paar jaar.  Dat geldt niet alleen voor de wetenschap, maar ook voor NGO’s, kranten en blogs. Alleen de Noordwest-Europese media lijken achter te blijven met publicaties of hoofdredactionele opiniestukken.

HA’ARTEZ EN APARTHEID
Voor dit artikel heb ik onderzocht hoe er in de Israëlische media over apartheid wordt geschreven. Ik deed het eerder voor een research paper. De focus heb ik gelegd op het Israëlische dagblad Ha’aretz. Ha’aretz staat bekend als een onafhankelijke kwaliteitskrant, liberaal maar niet radicaal links of rechts georiënteerd. De krant schrijft over internationale en binnenlandse gebeurtenissen en is zich ervan bewust een rol te spelen in de vorming van de publieke opinie. De zoekterm ‘apartheid’ in Ha’aretz van januari 2017 tot januari 2022 in Factiva, levert 915 gepubliceerde artikelen op. De manier waarop de term ‘apartheid’ wordt gebruikt, kan veel zeggen over het ingenomen standpunt.

Frequentie is het gemakkelijkste deel om inzicht in te krijgen. Hierbij wordt gekeken naar hoeveel artikelen in de loop der jaren zijn verschenen en hoe vaak het woord apartheid in elk artikel voorkomt. Prominentie heeft te maken met waar in de tekst het woord voorkomt: wordt het alleen in de koppen gebruikt, is het hele artikel gewijd aan het onderwerp of slechts een citaat? De toon van het artikel is het best te omschrijven als van een afstand of dichtbij. Neemt de journalist afstand, dan worden er vaak aanhalingstekens gebruikt. Dit kan ook een indicatie zijn dat het niet serieus wordt genomen.

Wat opvalt, is dat huidige toon in de artikelen van Ha’aretz een breuk lijkt te vormen met de afgelopen jaren. Waar voorheen de steun aan de staat Israël onvoorwaardelijk was, lijkt de krant zich nu meer aan te passen aan de langzaam verschuivende publieke opinie. Het zal overigens nog wel even duren voordat de term apartheid werkelijk wordt geaccepteerd.

GELOOFWAARDIGHEID ARTIKELEN HA’ARETZ
De kwestie rondom apartheid is nog steeds gepolitiseerd. Er wordt liever gesproken over “tijdelijke bezetting”, alhoewel het na ruim vijftig  jaar onduidelijk is wat er precies wordt bedoeld met “tijdelijk”.  Oren Yiftachel stelde in mei 2021 dat apartheid vele vormen kent en niet per se een kopie hoeft te zijn van Zuid-Afrika. De belangrijkste vraag lijkt te zijn hoe nu verder in een conflict dat muurvast zit.

In een tweestatenoplossing gelooft zelfs de grootste positivo niet meer. Wie echter wel langzaam maar zeker terrein en aanhang lijkt te winnen is A Land for All, een gezamenlijke Israëlisch-Palestijnse organisatie die onder meer streeft naar democratie, vrijheid van beweging voor alle mensen en een gedeeld Jerusalem. Een van de initiatiefnemers voor dit project is journalist Meron Rapoport.

Al in 2007 werd in het wetenschappelijke tijdschrift International Security een artikel gepubliceerd over de betrouwbaarheid van de opiniestukken en analyses die verschijnen in onder andere Ha’aretz over apartheid, mensenrechten en het Arabisch-Israëlische conflict. De conclusie is dat er zelden tot nooit getwijfeld wordt aan de inhoud van de artikelen omdat ze feitelijk accuraat zijn. Het is een van de redenen dat Human Rights Watch gebruik heeft kunnen maken van deze publicaties om hun claim dat Israël een apartheidsstaat is kracht bij te zetten zonder aan geloofwaardigheid in te boeten.

 AFWIJZING DOOR IDENTIFICATIE
De afwijzing van de term ‘apartheid’ door Israëli’s heeft te maken met de claim dat de staat Israël niets anders doet dan zich verdedigen tegen terroristen. De meerderheid van de bevolking heeft geen moeite met illegale nederzettingen en is bereid om met miljoenen tweederangsburgers samen te leven. Ze staan als natie voor een keuze die de Zuid-Afrikanen eerder maakten: vóór democratie en afstand nemen van apartheid en alles wat daarbij hoort, of doorgaan zonder verandering op de ingeslagen weg, zonder dat dit veranderingen teweegbrengt.

Dat het gebruik van het woord ‘apartheid’ problematisch is voor Israëli’s en het publieke debat moge duidelijk zijn. Aan de ene kant zijn er veel wetenschappers en journalisten in Israël die direct gebruik van de term vermijden. Het zou bijdragen aan het creëren van een negatief imago – niet alleen van de staat Israël, maar ook van de Joodse identiteit. De andere kant is hoe Ha’aretz ermee omgaat. Veel recent verschenen artikelen gebruiken de term  in de kopregels en in de stukken zelf zonder aanhalingstekens. Dit is een indicatie dat er sprake is van een langzame verandering.

OPINIE EN TERMINOLOGIE
Yehudit Karp schreef in oktober 2021 een opiniestuk over de vraag waarom het woord ‘apartheid’ wordt gemeden. Ze stelt dat de gemiddelde lezer met afschuw vervuld raakt en stopt met lezen als hij het idee krijgt dat het woord verwijst naar Israël. Apartheid, dat is iets wat gebeurde tussen 1948 en 1990 in Zuid-Afrika en waar je tegen ging demonstreren. Apartheid gekoppeld aan Israël, dat is een leugen die antisemitisme uitdrukt en die alleen wordt gebruikt door radicaallinkse Israël-bashers met een diepgewortelde haat voor  eigen land en volk.

Wat blijkt uit onderzoek en het gebruik van het woord ‘apartheid’, is dat lang voordat de Europese en Amerikaanse media schreven over de problemen die worden veroorzaakt door bezetting en illegale nederzettingen, Ha’aretz al aandacht besteedde aan de humanitaire crisis die er gaande is. Nu, anno 2022, zijn er meer en meer joodse en Israëlische critici die de term recentelijk in hun publicaties gebruiken, zowel journalisten als wetenschappers als bloggers.

EEN NIEUWE TOON
De laatste paar weken verschijnen er steeds kritischere stukken in Ha’aretz – niet alleen over apartheid, ook over corruptie binnen de Israëlischeregering. Over schaamte na 32 jaar deel te hebben uitgemaakt van de Israeli Defence Forces en de zinloosheid van het doden van 65 kinderen bij de meest recente vergeldingsaanval op Gaza, een gebeurtenis die het nieuws niet eens meer haalde. Over hoe Israël de radicale islam gebruikt als rechtvaardiging voor bezetting. Over de immorele quasi-neutraliteit van Israël die de regering ervan weerhoudt om Rusland te veroordelen op hetzelfde moment dat de Holocaust wordt herdacht, terwijl er volgens Haaretz een nieuwe genocide gaande is op Europees grondgebied. Over de invloed van het geld van Russische oligarchen op de Joodse samenleving en de veilige haven die ze vinden in Israël.

Over hoe de basisrechten van Palestijnen worden geschonden, hun huizen worden vernietigd en hun bewegingsvrijheid wordt ingeperkt. Het woord ‘apartheid’ mag dan wel niet worden gebruikt, de gevolgen zijn hetzelfde. Maar ook, hoe roddel en achterklap kunnen leiden tot verspreiding van nepnieuws met uitbarstingen van geweld tot gevolg. De Tempelberg ligt al gevoelig genoeg zonder dat verhalen de ronde doen dat de Israëlische regering er een plaats voor alleen joden van wil maken.

En over hoe Israël een apartheidsstaat is en zo genoemd zou moeten worden, na lezing van het HRW-rapport en de inspanningen van mensenrechtenorganisatie B’Tselem die als eerste het “A-woord” gebruikte om de levensomstandigheden van de Palestijnen te omschrijven. Over hoe meer en meer het besef komt, ook in Tel Aviv, dat het een kwestie van tijd is voor de wereld het ook zo gaat zien met alle gevolgen van dien.

WOORDEN DOEN ERTOE
Woorden hebben een grote impact en kranten wegen ze zorgvuldig af voordat ze een artikel publiceren. Het heeft niet eens altijd met de informatievoorziening zelf te maken. Het woordgebruik kan bepalend zijn voor het discours of standpunten binnen de publieke opinie. Uiteindelijk is een artikel goed als mensen erover praten bij de koffieautomaat op kantoor of op sociale media. Vaak visualiseren kranten hun verhalen met foto’s om een grotere impact te hebben; een afbeelding, luidt het gezegde immers, is ‘krachtiger dan duizend woorden’.

Nieuws heeft door  de enorme vlucht die het internet en technologische ontwikkelingen hebben genomen een transnationaal karakter gekregen. Met de Engelse versie van Ha’aretz die sinds 1997 bestaat, sluit het Israëlische dagblad zich daarbij aan. Sociale media zijn vooral een vehikel dat diaspora’s en geschiedenissen met een muisklik met elkaar verbindt. Het is onmogelijk om in de media een eensluidende benadering van de term ‘apartheid’ te vinden. Wel kan worden gesteld dat Ha’aretz, zeker de afgelopen vijf jaar, het onderwerp niet uit de weg is gegaan en het als fenomeen in veel artikelen heeft benoemd.

Volgens John Dugard is de belangrijkste reden voor het niet (willen) benoemen van Israëlische apartheid door Europese media de angst om van antisemitisme te worden beschuldigd. Dezelfde reden wordt in Ha’aretz ook gegeven. Een rondje Twitter leert al gauw dat deze angst niet ongegrond is. Mensen met de Israëlische vlag in hun profiel die het land op een blinde kaart niet aan kunnen wijzen, staan vooraan om anderen te beschuldigen van Jodenhaat bij de geringste kritiek. En zolang mensen niet het verschil weten tussen antisemitisme en antizionisme, is er nog een lange weg te gaan voor kritiek op de staat Israël kan worden gegeven.

Domicela Kraaijenbrink heeft een MA Middle Eastern Studies aan de Universiteit van Leiden. Haar bachelorscriptie ging over kindhuwelijken en zomerbruiden in Egypte en voor haar masterscriptie en specialisatie heeft zij dit uitgebreid met de landen Turkije en de VS. Daarnaast is zij geïnteresseerd in mensenrechten, apartheid, sociale geschiedenis en geopolitiek.