Maha Ghrer en haar man Moestafa
In Aleppo kwam geen bevrijdingsplein
Ooit ging ze ervan uit dat haar wereld altijd hetzelfde zou blijven. Dat niemand het leven in Syrië kon veranderen - of durfde te veranderen. De verhalen over verdwijningen en martelkelders hielden alles en iedereen op z'n plaats. Toen vielen elders, volkomen onverwacht, de despoten van hun vermolmde sokkels en durfden de jonge onderwijzeres Maha Ghrer en veel van haar vrienden in Aleppo te dromen van hun eigen plein van de bevrijding - hun eigen Tahrir. Dat moest het Saadallah al-Jabiri plein worden, besloten ze, want dat lag in het hart van de stad. Meer dan eens trokken ze ernaar toe, soms met duizenden, één keer zelfs geëscorteerd door een auto van de VN. Maar het bewind was met zijn waterkanonnen, zijn traangas, zijn geheime politie, zijn sluipschutters en zijn botte minachting voor de levens van eigen burgers steeds mans genoeg om hen tegen te houden.
De persoonlijke balans na drie jaar Syrische opstand voor Maha Ghrer (27): een half kapotgeschoten geboortestad, een leven als vluchtelinge in Turkije, en een dode echtgenoot. Moestafa Qarman kende ze al een paar jaar voordat hun liefde gelijktijdig met de Arabische lente ontlook. Hij vertelde haar dat hij drie wensen had, waarvan een al in vervulling was gegaan: haar leren kennen. De overige twee: het land veranderen en filmmaker worden.
In oktober 2012 trouwden ze. Drie weken later sloeg het noodlot onverbiddelijk toe. ‘Wil je het zien?’ zegt ze. Ze wacht het antwoord niet af. Plaats van handeling is het kantoor in Utrecht van de vredesorganisatie PAX, die haar heeft uitgenodigd naar Nederland te komen. Er komt een laptop op tafel, er wordt een You Tube-video getoond.
Een menigte in een grauwe straat: jong, oud, man, vrouw, volwassenen, kinderen, zo te zien allemaal ongewapend. Maha wijst naar een lachende, licht kalende maar nog jonge man in een grijs sweatshirt. ‘Dat is Moestafa’, zegt ze, en ze klinkt haast blij, alsof ze even is vergeten wat er staat te gebeuren. Vlaggen, spandoeken, plakkaten met teksten, leuzen, muziek, mannen die in een kring dansen. De stemming is haast feestelijk.
Dan verschijnt in close-up een knap meisje. Op haar linkerwang is de Syrische vlag geschilderd. ‘Ze heet Nasma,’ zegt Maha zacht. ‘Ze is tien jaar oud.’
Nasma zingt. Over ‘hoerriye’, vrijheid, en over mensen die zelfs in hun eigen huis niet veilig zijn. Haar uitdrukking verraadt een zekere trots, maar dan betrekt haar gezicht een beetje, alsof ze hem voelt aankomen. De klap. Een werveling van stof, puin en bloed, een glimp van roerloze lichamen, een huiveringwekkende zee van kreten die van overal en nergens lijkt te komen, het geluid van paniek en ontreddering.
Dan weer de stem van het meisje. Zij is ongedeerd. Hetzelfde geldt voor Maha, die vlakbij haar stond. Tot zover het goede nieuws. Moestafa sterft door de mortieraanval, al zal Maha dat pas uren later te weten komen: ‘Ik zag allemaal doden en gewonden, maar ik kon hem niet vinden.’
Maha zet de laptop uit en droogt haar tranen.
Moestafa overleed in dezelfde wijk als waar hij was geboren: Bustan al-Qasr . Hij woonde er overigens al lang niet meer. Sterker, het was helemaal niet gemakkelijk voor hem en Maha om er te komen. Bustan al-Qasr was ‘bevrijd’, zelf woonde het stel in een deel van Aleppo dat nog onder controle stond van het bewind. Wanneer ze naar de andere kant slopen, wat ze vaak deden, was het zaak checkpoints te omzeilen en straten met sluipschutters zo snel mogelijk over te steken.
Waarom ze hun levens steeds zo in de waagschaal legden? Omdat ze, zo klinkt het haast vanzelfsprekend, lid waren van Kesh Malek (‘schaakmat’), een organisatie van jonge burgeractivisten die de nood kwam lenigen in bevrijd gebied. Zo zetten ze in het zwaar gehavende Bustan al-Qasr een schoonmaakcampagne op om de verspreiding van ziekten tegen te gaan en openden ze een lagere school, voor jongens en meisjes door elkaar.
De strijders van ISIS (Islamitische Staat in Irak en Syrië) maakten vanzelfsprekend bezwaar tegen dit gemengde karakter, maar Maha en haar medestanders hielden hen aan het lijntje. Tot opluchting van bijna iedereen werden deze gemaskerde handlangers van de dood door andere rebellen verjaagd. Jabhat al-Nusra, een groep die in tegenstelling tot ISIS aan al-Qaida is gelieerd, toonde zich flexibeler, mede omdat de leden meer uit de lokale bevolking voortkomen en dus makkelijker onder druk zijn te zetten…
Waarop, in het PAX-kantoor, plotseling even ruimte is voor hilariteit. ‘Al-Qaida’ en ‘flexibel’: is dat niet zoiets als een gezonde sigaret?
De school, ter nagedachtenis van Maha’s echtgenoot inmiddels omgedoopt tot de Moestafa Qarman-school,heeft geen gebrek aan gemotiveerde leerlingen. Dat blijkt al uit de snelle groei van hun aantal: van 100 naar 250 in twee jaar tijd. ‘Ze komen graag, omdat de school in een souterrain is ondergebracht en daardoor een van de weinige plekken is waar ze veilig zijn,’ zegt Maha. ‘Daarnaast is onderwijs een ideaal middel om een ellendige situatie te trotseren.’ Waarop ze enthousiast begint te vertellen over een gevangenis van het Assad-regime waar goed opgeleide gedetineerden een clandestien onderwijssysteem hebben opgezet – het schrijfmateriaal is vervaardigd uit kippenbotjes.
Het zijn dit soort verhalen, over de moed en weerbaarheid van gewone burgers, die de sleutel bieden tot een antwoord op de vraag wat de buitenwereld voor Syrië kan doen. In militaire steun voor good guys – gesteld dat duidelijk is wie dat zijn – ziet Maha niets, want dat zal er alleen toe leiden dat de bad guys ook weer meer steun krijgen. ‘Aan het begin van de revolutie hadden we drie “nee’s”,’ zegt ze. ‘Nee tegen geweld, nee tegen sektarisme, en nee tegen buitenlandse inmenging. Helaas zijn al die nee’s “ja’s” geworden.’
Wat dan wel zin heeft? Gewoon, morele, materiële en logistieke bijstand verlenen aan een wonderlijk vaak vergeten groep in Syrië: de burgers, die niet enkel slachtoffer zijn, die niet alleen weten te overleven maar er zelfs in slagen te leven, zoals blijkt uit initiatieven als Kesh Malek. Erop wijzen dat in Syrië, ondanks alles, nog sprake is van een burgermaatschappij. Door duidelijk te maken dat er nog volop geweldloze, niet weg te cijferen krachten actief zijn, zullen strijdende partijen wellicht makkelijker tot een politieke in plaats van een militaire oplossing te motiveren zijn. Aan Syriërs in het buitenland de taak om, meer dan nu het geval is, als verbindende schakel op te treden.
Dat geldt ook voor Maha, Toen haar gezicht erg vaak op de televisie van de oppositie begon te verschijnen, voelde ze zich onveiliger dan ooit en vluchtte ze naar Turkije. Ze woont nu in Gaziantep, net als Aleppo een grote stad, waar ze zich niet thuis voelt. Ze heeft er een baantje waarover ze weinig kwijt wil. Haar hele familie is mee gevlucht, behalve haar broer Hussein, die al jaren gevangen zit. Het gaat hem redelijk: omdat hij een bekende blogger is springt het bewind wat voorzichtiger met hem om dan het met de meeste gevangenen pleegt te doen.
Maha heeft niet alleen haar familie om aan te denken. Ze zit aan haar laptop gekluisterd om op de hoogte te blijven van het wedervaren van haar vrienden. Om hopelijk goed, maar desnoods ook slecht nieuws van hen te ontvangen. En om te weten hoe het met de school gaat, natuurlijk. De totale onzekerheid van haar toekomst valt haar zwaar.
Een politieke oplossing, dus. Is die denkbaar met Assad? ‘Nee,’ zegt ze. ‘Het leed dat onder zijn verantwoordelijkheid is aangericht, kan hem niet worden vergeven. Maar daar gaat het niet eens om. Stel dat er met hem wordt onderhandeld, en dat de uitkomst van die onderhandelingen is dat hij aanblijft. Waarvoor hebben we dan al die jaren gestreden? Waarvoor zijn dan alle offers gebracht?’
Die redenering is goed te volgen. En trouwens: is een Moestafa Qarman-school onder Bashar al-Assad wel denkbaar?
Zou een vrijhaven van medemenselijkheid als de Moestafa Qarman-school onder Bashar al-Assad niet zoiets zijn als: ‘flexibele al-Qaida’? Of :een ‘gezonde sigaret’?
Deel dit bericht via
Recente reacties