Het conflict in het Midden Oosten gaat niet over ‘joden’ en ‘moslims’

Door Gijsbert van Iterson Scholte / 9 juli 2014 / Libanon, Mens en maatschappij

Van 9 tot 26 juni was ik in Libanon om uit te zoeken wat ‘vrede’ betekent in het Midden Oosten. Behalve veel stof tot nadenken, leverde dat ook een aantal interessante ontmoetingen op, met mensen wier levensverhaal iets duidelijk kan maken over het Midden Oosten. Over vrede in het Midden Oosten en hoe moeilijk dat kan zijn. Dit is het eerste in een serie van drie portretten van vredeswerkers die ons iets belangrijks vertellen over het Midden Oosten. In oorlog en in vrede. En vaak tegelijkertijd.

Manal, 23 jaar, is een opvallende verschijning in Libanon: blond haar en blauwe ogen. Ze is een moslima (‘technically Sunni’), maar heeft een joodse grootmoeder, die in de jaren ’30 naar Palestina vluchtte. Volgens de religieuze wetten is ze dus zowel joods (via haar moeder en grootmoeder) als moslim (via haar vader). Ze heeft een Amerikaans en een Libanees paspoort en mag zich als joodse in Israël vestigen.

Het hele Arabisch-Israëlische conflict komt daarmee samen in haar familie. Voor de ene helft is de Joodse staat het beloofde land, het veilige toevluchtsoord waarnaar in 1930 werd uitgeweken. Voor de andere helft gaat het om de bezetter, de ‘eeuwige vijand’, een existentiële bedreiging. Haar ene oom geeft in de moskee aan Hezbollah, de andere aan de Joodse lobby in de VS. Manal vindt ze allebei aardig.

Het is al vaak gezegd, maar het blijft waar: het conflict in het Midden Oosten gaat niet over ‘joden’ en ‘moslims’. Het gaat over mensen als Manal, die graag een bijdrage zouden leveren aan vrede, maar niet weten waar ze moeten beginnen. Mensen met ingewikkelde, door elkaar heen lopende identiteiten en loyaliteiten.

‘Wat is vrede?’, vraag ik haar. ‘Geen idee’, antwoordt ze. ‘Ik ben opgehouden te geloven dat ik invloed kan hebben op het conflict. In plaats daarvan help ik jonge Palestijnse muzikanten om beter te worden. Iets moois te maken van hun leven. Of dat helpt? Ik weet het niet, maar zij worden er blij van, en ik dus ook.’

Misschien ligt de toekomst van vrede in het Midden Oosten wel in handen van mensen als Manal. Of haar grootmoeder, die voordat de grenzen van Palestina werden getrokken, naar Beiroet reisde en verliefd werd op een stoere Arabier. Een overtuigd Marxist, voor wie religie of afkomst ook geen rol speelde. 80 jaar, twee generaties geleden. Nu is zoiets onmogelijk. Nu zijn Israël en Libanon twee landen in oorlog met elkaar, mogen Libanezen Israël niet in en Israëliërs, of mensen met een Israëlisch visumstempel in hun paspoort, Libanon niet.

Als vrede iets is dat begint tussen mensen, is vrede in het Midden Oosten nog heel ver weg. Maar Manal’s grootmoeder bewijst dat het wel kan, dat alle politieke scheidslijnen, ideologische overtuigingen en nationale grenzen uiteindelijk vergankelijk zijn.

En wat 80 jaar geleden mogelijk was, is over 80 jaar misschien weer heel normaal.

Gijsbert van Iterson Scholte doet als promovendus onderzoek naar verschillen in opvattingen over wat vrede is.