Gesubsidieerde groente leidt af van ware oorzaak Turkse crisis

Door Marc Guillet / 11 maart 2019 / Economie, Turkije

Inwoners van Istanbul en Ankara staan in de rij voor tenten met wervende teksten als 'Turkije zal winnen'. Ze slaan er goedkoop voedsel in, verkocht door de staat. President Erdoğan voegt de daad bij het woord in de ‘totale oorlog’ tegen de inflatie.

In een van de nieuwe voedseltenten, in de Aziatische wijk Kadıköy, staan Turken in rijen om kilo’s uien, tomaten, aubergine, spinazie, paprika, komkommers en aardappelen te kopen. Vooral ouderen. Vrouwen in lange jassen met hoofddoek, mannen met petten of mutsen. Veli Kilic (64), een voormalige portier, is een van hen. ‘Ik probeer met een klein pensioentje rond te komen. Makkelijk is dat niet. Zeker niet nu de kosten van groenten en andere levensmiddelen het afgelopen jaar de pan uit zijn gerezen.’ Hij heeft een kilo tomaten, een kilo groene pepers, drie kilo spinazie, en uien gekocht. ‘Totaal 29 lira (4,80 euro)’, zegt Kilic. ‘In de supermarkt betaal ik daar zeker twee tot drie keer zoveel voor.’

Kilic is blij met het initiatief van de AK-partij van president Erdoğan om gesubsidieerde groenten onder de kostprijs te verkopen. Hij is het eens met zijn president, die de schuld voor de extreem hoge voedselprijzen in de schoenen schuift van ‘terroristen’, ‘landverraders’ en ‘profiteurs’, zoals hij iedereen in de tussenhandel van producent naar consument noemt.

Recessie

Velen zien in de onorthodoxe middelen die Erdoğan inzet tegen het inflatiemonster en in zijn verbale geweld duidelijke tekenen dat hij zich zorgen maakt over de mogelijke negatieve politieke gevolgen van de economische crisis.

De spectaculaire economische groei is ingezakt van 7,4 procent in 2017 naar 1,6 procent in het derde kwartaal van 2018. De consumptie nam fors af en voor het eerst sinds 2009 krompen ook de investeringen. De import is al enige tijd op zijn retour. Een recessie nadert met rasse schreden. Analisten verwachten een negatieve groei in de eerste drie kwartalen van dit jaar. ‘De waardedaling van de Turkse lira, in combinatie met hoge inflatie, zullen de consumptieve uitgaven blijven vertragen’, aldus econoom en Turkije-expert Nora Neuteboom van ABN AMRO, in een analyse voor investeerders.

Uitstel van betaling

Een zichtbaar bewijs van de groeiende crisis is de woningbouw, een belangrijke dynamo van de economische groei. Al een jaar zitten de meeste lassers, loodgieters, steigerbouwers, betonstaalvlechters, kraanmachinisten en andere bouwvakkers thuis. Dat is goed te zien tijdens een rit van de luchthaven Sabiha Gökçen, aan de Aziatische kant van Istanbul, naar het Taksimplein ruim veertig kilometer verderop. Alle grote bouwwerken liggen stil, ook die van de staatsbouwfirma Toki. Bouwkranen staren werkloos naar de torenflats in aanbouw.

Talloze ondernemers hebben grote problemen om hun hoog opgelopen schulden in buitenlandse valuta af te betalen. Honderden bedrijven vroegen bij de rechter al uitstel van betaling aan. De hollende inflatie – 25 procent in oktober – en de waardedaling van de Turkse lira met 40 procent heeft de koopkracht fors uitgehold.

Het percentage Turken zonder werk is opgelopen tot 12,3 procent. Onder jongeren tussen de 15 en 24 jaar steeg het werkloosheidscijfer in november 2018 met 4,3 procentpunt tot 23,6 procent. Meer dan 1 miljoen van hen is afgestudeerd aan een universiteit.

De prijzen van levensmiddelen blijven stijgen, met 31 procent in de afgelopen maand. Voor uien moesten Turken vorig jaar 184 procent meer betalen. Aubergines en paprika’s verdubbelden in prijs. In een poging het aanbod te vergroten en de prijzen te drukken, gaf minister Nihat Zeybekci van Economische Zaken toestemming uien te importeren. Daar zaten wel prijsverhogende importtarieven op: 30,9 procent voor uien uit Singapore en 49,5 procent uit andere landen.

‘Vijanden van Turkije’

Om de groeiende kritiek en verontwaardiging over de stijgende prijzen in te dammen en teleurgestelde kiezers binnenboord te houden is Erdoğan een verbaal offensief begonnen tegen niet nader genoemde ‘vijanden van Turkije’, die medeverantwoordelijk zouden zijn voor de economische crisis. Tevens kondigde hij allerlei maatregelen aan om de portemonnee van de kiezers enigszins te ontzien. Zo is het minimumloon fors verhoogd, met 26 procent, is het btw-tarief bij aankoop van woningen, meubels en witgoed verlaagd, en kregen alle Turken 10 procent korting op hun rekeningen voor gas en elektra in de laatste maanden van het afgelopen jaar.

Om een gevreesd domino-effect van omvallende bedrijven te voorkomen, krijgen steeds meer bedrijven steun van de staatsbanken als Ziraat Bank en Halkbank om hun schulden te herstructureren.

En aangezien de in oktober afgekondigde ‘totale oorlog tegen inflatie’ van Erdoğans schoonzoon en tevens minister van Financiën, Berat Albayrak, niet tot de gewenste prijsverlaging van groente, fruit en andere boodschappen heeft geleid, is zijn regeringspartij begonnen ze te subsidiëren en zelf te verkopen. In 66 buurten in de twee grootste steden van het land: Istanbul en de hoofdstad Ankara.De overheid koopt rechtstreeks bij de groothandel en betaalt transportkosten en lonen. Een mooie publiciteitsstunt die de schuld voor de torenhoge prijzen legt bij de tussenhandel en complotten van buitenlandse vijanden. En die de aandacht afleidt van de ware oorzaken van de economische crisis.

Verkiezingsstunt

‘Het is te wijten aan het falende beleid van deze regering, die al sinds eind 2002 aan de macht is’, zegt software-ingenieur Muti Gökkaya (35), die een kijkje komt nemen bij de tent. Hij wijst er op dat een groot land als Turkije te weinig investeert in landbouw.

Het landbouwareaal is met 3 miljoen hectare (ruim 11 procent) gekrompen tussen 1995 en 2015; dat is een gebied ter grootte van België. Turkije was lange tijd grotendeels zelfvoorzienend. Inmiddels importeert het groenten, fruit, planten en dieren uit meer dan honderdvijftig landen. ‘De regering heeft boeren en tuinders veel te weinig gestimuleerd om te moderniseren’, zegt Gökkaya. ‘Bovendien is de logistiek slecht geregeld. In de zuidoostelijke provincie Hatay, waar mijn familie vandaan komt, is er een overschot aan granaatappels. Een deel daarvan wordt niet eens geoogst wegens transportproblemen naar steden in andere delen van het land.’

Huisvrouw Dilber, die met tassen vol gesubsidieerde groenten de ‘Turkije zal winnen’-tent verlaat, noemt het initiatief een verkiezingsstunt. ‘Na de verkiezingen van eind maart voor burgemeesters en gemeentebesturen gaan ze hier zeker niet mee door’, zegt ze.

Onbedoeld maakt Erdoğan met de groentetenten de economische crisis voor iedereen zichtbaar: de lange rijen zijn een uiting van armoede en doen veel oudere Turken denken aan de rijen tijdens de depressie van de jaren zeventig. Tijdelijk kan een klein deel van de kiezers in Ankara en Istanbul profiteren van goedkopere groenten. Maar weinigen geloven dat Erdoğan hiermee kan voorkomen dat boze kiezers zijn partij de rug toekeren.

Marc Guillet is journalist. Hij schrijft sinds 1983 over Turkije en was van 2006 tot 2019 correspondent in Istanbul.