Saoedi-Arabië blijft na de dood van de journalist Jamal Khashoggi in het nieuws
De dood van Khashoggi (deel 1): Wat eraan vooraf ging
Ontvoeringen, verdwijningen, omkopingen, coups, oorlogen en touwtrekken om de macht: journalist Oscar Bergamin laat in dit eerste deel van zijn artikel zien dat de brute moord op de Saoedische journalist Jamal Khashoggi voor het Saoedische koninkrijk geen incident is. Het maakt deel uit van een deels geheime campagne tegen critici van het regime die al een hele tijd gaande is. In dit geval kunnen de gevolgen echter groot zijn, zowel voor kroonprins Mohammed bin Salman als voor president Donald Trump.
Het vermoorden, in stukken zagen en laten verdwijnen van de Saoedische journalist Jamal Ahmad Khashoggi is geen verhaal uit een film van Hitchcock of uit de tv-serie ‘Game of Thrones’, het maakt deel uit van de buitenlandpolitiek van het Saoedische koninkrijk anno 2018. Het zicht erop wordt overigens bemoeilijkt door de verstrengeling van rivaliteiten in het Midden-Oosten waar het niet alleen om de militaire, economische en financiële belangen van staten gaat, maar evengoed om de individuele belangen van de spelers die aan de touwtjes trekken. Hoe dat precies in zijn werk gaat, is van buitenaf – maar evengoed van binnenuit – nauwelijks te doorgronden door het haast mystieke waas van geheimzinnigheid dat de machtsstructuren van het Saoedische koningshuis omgeeft,.
De moord in het Saoedische consulaat in Istanboel op 2 oktober brengt intussen meer dan alleen de brutaliteit van dat dictatoriale koninklijke regime aan het licht. Ze laat ook het morele failliet van de politiek in het Westen zien, en het failliet van de media, die zulke dingen ongestraft laten gebeuren. Zo is opmerkelijk, dat de aandacht in veel opiniestukken in Europese media niet uitgaat naar het het verwerpelijke optreden van het Saoedische koningshuis, maar dat verwijtend wordt gewezen naar Turkije, als het land dat in de regio politiek het meest van dit schandaal zou profiteren.
Lange lijst verdwijningen
Saoedi-Arabië, ook wel het land van de 5000 prinsen genoemd, wordt sinds zijn oprichting geregeerd door middel van carrot-and-stick: loyaliteit van onderdanen en leden van de Familie al-Saoed wordt beloond, gebrek aan loyaliteit gestraft. Wie zoet-is-krijgt-lekkers, wie-stout-is-de-roe, maar dan op z’n Saoedisch. Trouwe volgelingen delen in de olierijkdom en krijgen goede posities, wie zich kritisch opstelt, loopt flinke kans op intimidatie, opsluiting, foltering of dood.
Het spoorloos laten verdwijnen van dissidenten en critici van het regime, ook als ze zich, zoals Khashoggi, in het buitenland bevinden, gebeurt niet pas sinds Mohammed bin Salman kroonprins is: het heeft een lange traditie in het land. Wel wordt het door geavanceerde opsporingsmethoden steeds geraffineerder. Het land beschikt over een cyberleger dat wereldwijd dissidenten het leven zuur tracht te maken of erger.
Nasir al-Said, de schrijver van het boek ‘Tarikh al-Saud’ (‘Geschiedenis van al Saoed’) uit 1960, waarin hij harde kritiek aan het adres van Saoedi-Arabië uitte, werd in 1979 door een door Saoedi-Arabië betaalde Palestijnse groep uit Beiroet ontvoerd. Er is nooit meer iets van hem vernomen. Daarnaast verdwenen de afgelopen jaren drie in Europa wonende Saoedische prinsen die kritiek hadden op het koningshuis. Sultan bin Turki bin Abdulaziz, neef van Koning Fahd, werd in 2003 in Genève ontvoerd en tegen zijn zin naar zijn vaderland gebracht. Prins Turki bin Bandar verdween uit Parijs in 2015. Daarvóór postte hij twee jaar lang filmpjes op YouTube waarin hij opriep tot hervormingen, en stond hij in nauw contact met de activist en blogger Wael al-Khalaf. Rond dezelfde tijd verdween Prins Saud bin Saif al-Nasr die vaak was te vinden in luxueuze Europese hotels en casino’s. Vanaf 2014 bekritiseerde hij de Saoedische monarchie en riep hij op tot vervolging van Saoedische ambtenaren die geholpen hadden de Egyptische president Mohammed Morsi af te zetten. In september 2015 riep een anonieme briefschrijver ertoe op om koning Salman van de troon te stoten. Saud bin Saif al-Nasr twitterde enkele dagen later dat de mensen in Saoedi-Arabië de straat op moesten gaan om te protesteren. Het is het laatste dat van hem vernomen is. Hetzelfde lot trof achttien andere Saoedi’s die in het buitenland woonden. Vermoedelijk zijn ze met privévliegtuigen naar Saoedi-Arabië ontvoerd. Een andere dissident, prins Khaled bin Farhan, vluchtte 2013 naar Duitsland. Daar zit hij nog steeds ondergedoken uit angst om ontvoerd te worden.
Sinds de dood van Khashoggi wijzen Human Rights Watch en Amnesty International nog eens extra op het lot van vrouwelijke dissidenten zoals Samar Badawi en Nassima al-Sada in Saoedische gevangenissen.
En dan zijn er nog de executies van buitenlandse werknemers die in het land ter dood waren veroordeeld. Zo werd onlangs voor de vierde opeenvolgende keer een Indonesische arbeidsmigrant geëxecuteerd zonder dat de Indonesische overheid daar überhaupt over geïnformeerd werd.
Het Saoedische trollenleger
‘Deze nieuwe dolgedraaide internationale terreur kan niet meer door propaganda aan het zicht worden onttrokken’, schreef de New York Times na de moord op Khashoggi. Met het woord ‘nieuw’ negeerde de krant het feit dat dit soort moorden en ontvoeringen al zeker veertig jaar aan de gang zijn. Digitale opsporingsmethoden en online propaganda nemen als hulpmiddelen voor het oefenen van die terreur daarbij steeds geraffineerder vormen aan. Intimidatie via internet, vooral via Twitter, heeft er de afgelopen weken voor gezorgd dat meerdere Saoedische twitteraars in de Verenigde Staten en Europa ondergedoken zitten. Onder wie de Saoedische vrouwenrechtenactiviste Manar al-Sharif, die 230.000 volgers op Twitter. In een livestream kondigde ze aan Twitter op te geven uit angst voor haar leven.
Twitter genoot sinds het begin van de Arabische revoluties in 2010 grote populariteit in het Midden-Oosten. Ook veel Saoedi’s hoopten dat de berichtendienst de individuele burger een stem kon geven en een democratisch instrument zou worden. In plaats daarvan werd Saoedi-Arabië een voorbeeld van hoe Twitter kan worden gebruikt om tegenstanders het zwijgen op te leggen en hoe autoritaire regimes sociale media kunnen manipuleren. Het koninkrijk beschikt over een cyberleger van bots en trollen, de ‘thubab’, wat ‘vliegen’ of ‘horzels’ betekent. Wereldwijd maakt het dissidenten het leven lastig. De horzels worden aangestuurd door een – ook bij de moord op Khashoggi betrokken– topadviseur van Mohammed Bin Salman ofwel MBS. Saud al-Qahtani werkt vanuit een boerderij-achtige nederzetting buiten Riyad. Hij is ook degene die Saoedische dissidenten op de zwarte lijst zet, hen opspoort, waarna ze online en/of fysiek worden aangevallen. Terwijl de wereld met afschuw, maar ook met verbaasde fascinatie het nieuws over de ontwikkelingen in de moord op Khashoggi volgt, kunnen de Saoedi’s zelf alleen maar hopen niet op deze lijst terecht te komen. De Canadese regering en klokkenluider Edward Snowden vanuit zijn woonplaats Moskou beschuldigen intussen het Israëlische bedrijf NSO ervan Saoedi-Arabië hierbij geholpen te hebben met behulp van de geavanceerde spionagesoftware Pegasus.
In Saoedi-Arabië zelf is discussie over de intriges en de worstelingen om de macht volslagen taboe. Zelfs over de gezondheid van prinsen mag niet openlijk gesproken worden. Een journalist van persbureau Reuters die schreef dat een belangrijk lid van de koninklijke familie getroffen was door kanker, moest meteen het land uit.
Een twitterende luis in de pels van de macht
Over de machtsverhoudingen, over de stelselmatige geheimzinnigheid en de eeuwige roddels die voorafgaan aan officiële bekendmakingen, schrijft Madawi al-Rasheed. Ze is kleindochter van een door het Huis Al-Saoed verdreven emir van het emiraat Jabal Shammar (ook wel bekend als Haʾil). Madawi al-Rasheed is professor in de sociale antropologie aan King’s College in London en internationaal gerenommeerd kenner van Saoedi-Arabië. In haar publicaties beschrijft ze niet alleen de verhoudingen binnen het koninkrijk maar verwijst ze ook naar de nieuwe online-dissidenten die veel gewicht in de schaal leggen bij het blootleggen van informatie uit de binnenste kring van de met geheimzinnigheid omgeven Saoedische monarchie.
De behoefte aan echte informatie vanuit deze koninklijke kringen heeft een nieuw Twitter- fenomeen doen opstaan: de mysterieuze klokkenluider en ‘rebel-twitteraar’ Mujtahid ibn Harith ibn Hamam. Sinds 2011 wist hij meer dan twee miljoen volgers te verzamelen. Onder de naam Mujtahidd twittert hij geheime informatie over het machtsapparaat van het koninkrijk de wereld in. In westerse media wordt hij soms een Saoedische Julian Assange genoemd. Voordat er überhaupt sprake van was, voorspelde hij de afzetting van Mohammed bin Nayef als kroonprins door Koning Salman en de benoeming van Mohammed bin Salman. Dat stuitte op ongeloof. Totdat het gebeurde. Mujtahid twitterde daarna dat de commandant van de Saoedische Nationale Garde, prins Miteb bin Abdullah (zoon van de overleden Koning Abdullah), de volgende zou zijn die zou worden afgezet. Opnieuw ongeloof, Bovendien deden de trollen van de staat, de ‘thubab’, dit af als fantasie.
Maar in november 2017 werd Miteb bin Abdullah niet alleen van zijn functie ontheven: hij werd ook gevangengezet in het Ritz Carlton Hotel in Riyad, samen met 326 zakenmannen en elf prinsen.
Naast Prins Miteb werd daar ook een andere machtige zoon van koning Abdullah gevangen gezet, prins Turki bin Abdullah, voormalig gouverneur van de Saoedische hoofdstad Riyad. En onder de gevangenen bevond zich ook miljardair en wereldwijde investeerder prins Alwaleed bin Talal. Saillant detail: ook hij was in het bezit van een substantieel pakket aandelen in Twitter.
Mujtahid kreeg dus gelijk. Met zijn correct gebleken voorspellingen over belangrijke beslissingen aan de top van de macht wekte hij dan ook de indruk over zeer goede contacten te beschikken. Over zijn ware identiteit wordt her en der gespeculeerd. De Financial Times vermoedt dat hij de in London wonende dissident Saad al-Faqih is, maar eigenlijk speelt dat geen rol. De inhoud van zijn tweets is interessant omdat hij anticipeert op wijzigingen in de koninklijke pikorde en bericht over corruptie in de regering. Daarnaast staan er smeuïge details over het privéleven van verschillende prinsen in zijn tweets. Door de bank genomen is Mujtahid kritisch over hen die aan de knoppen van de macht zitten. Maar ook over hervormers, over de islamisten en over de ‘ulema’ – de islamgeleerden die het regime legitimeren. Hij wil de huichelaars ontmaskeren. Ware islam betekent voor hem afwijzing van onrecht, onderdrukking en corruptie. Mujtahidd: ‘Ik verspreid informatie om de huichelaars onder intellectuelen, geleerden en islamisten te ontmaskeren’. Zo wijst Mujtahid met naam en toenaam, de veelal Egyptische adviseurs aan die voor veel beslissingen verantwoordelijk zijn, vaak tot ergernis van de officiële functionarissen in zijn land. De populariteit van Mujtahid zal niet afnemen zolang Saoedi-Arabië met ijzeren vuist wordt geregeerd door één man, Mohammed bin Salman, een man die zich omgeeft met buitenlandse adviseurs en andere ingehuurde krachten.
Hoe MbS aan de macht kwam
Het aan de kant zetten van voormalig kroonprins Mohammed bin Nayef en de benoeming van Mohammed bin Salman (MbS) tot kroonprins door koning Salman bin Abdoelaziz al Saoed vond plaats in juni 2017. Dat was vijf maanden nadat Donald Trump was geïnaugureerd als president van de Verenigde Staten op 20 januari 2017.
De voorbereidingen voor die machtswisseling die de benoeming feitelijk is, en die mede afhankelijk was van Amerikaanse steun, kwam ergens begin 2017 op gang. De Amerikanen en vooral de Amerikaanse president en zijn kleine kring van vertrouwelingen zijn nauw verbonden met de Saoedische kroonprins Mohammed bin Salman. Dat neemt niet weg dat Trumps voorgangers meestal eerst de buurlanden Mexico en Canada bezochten. Trumps eerste reis naar het buitenland in mei 2017 ging echter naar Saoedi-Arabië. In de Saoedische hoofdstad Riyad ontmoette hij naast Koning Salman ook de toenmalige kroonprins Mohammed bin Nayef, terwijl al vaststond dat hij er bij de koning op zou aandringen Mohammed bin Salman tot troonopvolger te benoemen.
De grote mentor van Mohammed bin Salman is de kroonprins en de facto heerser van de Verenigde Arabische Emiraten Mohammed bin Zayed, ook wel bekend als MbZ. Deze had in de periode tussen de verkiezingen en de inauguratie van Trump in New York meerdere ontmoetingen met leden van Trumps overgangsteam Jared Kushner (schoonzoon van Trump), Steve Bannon (Breitbart) en Michael Flynn (de latere Nationale Veiligheidsadviseur die moest aftreden). In het team zaten ook Trumps zonen Donald, Eric en dochter Ivanka, maar dit terzijde.
Mohammed bin Zayed, bekend om zijn negatieve houding tegenover Iran en Qatar en om zijn banden met Israël, heeft in deze gesprekken gelobbyd voor MbS als troonopvolger. Hij, MbZ, ziet de Saoedische MbS als bondgenoot in de oorlog in Jemen en in het verdedigen van de politieke belangen van de relatief kleine Emiraten tegen Qatar en het machtiger wordende Iran. De Emiraten hebben Saoedi-Arabië nodig, zoals Saoedi-Arabië, groot als het land is, ook bondgenoten in de regio nodig heeft. Niet alleen Mohammed bin Zayed sprak tussen de verkiezingen en de inauguratie van Trump met leden van het overgangsteam van Trump: ook de Saudische generaal en chef van de geheime dienst Ahmed al-Assiri – een goede vriend van MbS en nu betrokken bij de dood van Khashoggi – ontmoette Michael Flynn en andere leden van het overgangsteam. Ook de chef van de ‘thubab’ het Saoedisch trollenleger, Saud Al-Qahtani was hierbij aanwezig.
De verstrengeling van de Trumps met Mohammed bin Salman is niet uniek. Ze grijpt inmiddels terug op een traditie die al bestond lang voordat Trump eraan dacht president te worden.
Amerikaanse presidenten hebben al driekwart eeuw een persoonlijke verstandhouding met het Saoedische Koningshuis. De relatie gaat terug tot de ontmoeting van President Franklin D. Roosevelt met de eerste Saoedische koning Abdul Aziz ibn Saud (vader van alle latere koningen) op het oorlogsschip de USS Quincy in het Suezkanaal op 14 februari 1945. De toen gesloten deal van’olie en veiligheid’ heeft vijf Saoedische koningen en dertien Amerikaanse presidenten lang standgehouden. Bij alle kritiek op Trump moet zeker worden vermeld dat ook president Obama in 2016 de huidige kroonprins Mohammed bin Salman in het Witte Huis ontving.
Maar wat voor de Amerikaanse presidenten tot nu toe vooral internationale politiek was, is voor Trump vooral ook een persoonlijk, zakelijk belang, omdat hij afhankelijk is van geld uit de Golf voor investeringen in zijn vastgoed in de VS. Deze kant van zijn presidentschap is enigszins veronachtzaamd door alle aandacht die uitging naar de Rusland-connectie van deze president.
Lees in het tweede deel van dit artikel de voorlopige ontknoping van dit live koningsdrama. Lees ook waarom de moord op Khashoggi erger is dan een politieke misdaad. En hoe MbS zijn nieuwe macht mogelijk misbruikte om tegenstanders uit de weg te ruimen. En hoe een vermeend schip met een miljard dollar voor een Amerikaanse vriend vergaande consequenties kan hebben.
Deel dit bericht via
Recente reacties