De donkere geschiedenis en hoopvolle toekomst van Jemen

Door Vanessa Lambrecht / 5 februari 2016 / Arabische revoluties, Jemen, kunst & cultuur, Mens en maatschappij

In Jemen speelt zich één van de ernstigste humanitaire crises van dit moment af. Er woedt een oorlog die weinig in het nieuws komt maar die sinds maart vorig jaar al meer dan 5.800 levens heeft geëist en en 1,5 miljoen mensen op de vlucht heeft gedreven. Dagelijks sterven er drie kinderen door gevechten en bombardementen en raken er vijf ernstig gewond. Eén op de vijf kinderen is zwaar ondervoed. Hoe zit dat nou precies met dat land aan het uiteinde van het Arabisch Schiereiland? En is er nog wel een toekomst voor de Jemenieten? Bovenstaande “inspigraphic” schetst de donkere geschiedenis en hoopvolle toekomst van het land.

Noord-Jemen, door de Romeinen Arabia Felix (het gelukkige Arabië) genoemd vanwege al zijn rijkdommen, veranderde in 1962 van een sjiitisch koninkrijk/imamaat in de “Arabische Republiek Jemen”. Dat gebeurde door een staatsgreep van nationalisten die het land pas in 1970 helemaal onder controle kregen. Zuid-Jemen bleef tot 1967 een Brits protectoraat met Aden als belangrijke haven. Beide gebieden werden pas in 1990 samengevoegd tot het huidige Jemen, maar soepel ging dat niet: in 1994 brak er een korte burgeroorlog uit die Noord-Jemen won. In 1999 waren de eerste vrije verkiezingen.

In 2000 markeert de aanslag van al-Qaida op het Amerikaanse marineschip USS Cole in de haven van Aden, waarbij 17 doden vielen, de infiltratie van gewapende, niet-lokale, groepen. Vanwege een zwak centraal gezag blijkt Jemen, net als Afghanistan, een geschikte basis voor extremisten. Al-Qaida, Al-Islah (een coalitie van islamistische groepen) en sinds de opstand van de sjiitische Houthi’s ook ISIS, terroriseren de jonge, 25 miljoen zielen tellende bevolking van het land.

De Houthi’s, een beweging uit het noorden van Jemen, begonnen hun opstand in 2004. Gebrek aan ontwikkeling, voortdurende corruptie, stagnerende economie, grote onveiligheid, en de aanwezigheid van Al-Qaida zijn de belangrijkste bronnen van onvrede bij de Houthis.

In 2011 braken er, net als elders in de Arabische wereld, straatprotesten uit tegen armoede, werkloosheid, corruptie en tegen het plan van president Saleh om de grondwet aan te passen zodat hij eeuwig staatshoofd kon blijven – hij was trouwens al tientallen jaren aan de macht. De Arabische Lente leek ook in Jemen tot bloei te komen. Na bemoeienis van de VS en Saoedi-Arabië trad Saleh af en werd vicepresident Hadi in 2012 verkozen tot president. Saleh en zijn bondgenoten kregen immuniteit en er werd een conferentie voor Nationale Dialoog opgezet, die de grote problemen aan de orde moest stellen. Dat gebeurde niet omdat er conflicten uitbraken tussen Houthis aan de ene kant en Al-Islah (dat wordt gefinancierd door Saoedi-Arabië) en Al-Qaida op het Arabisch Schiereiland (AQAP) aan de andere kant. Ook ISIS ging zich ermee bemoeien. Deze beweging is een nog grotere vijand van de Houthis, want de Houthis zijn sjiieten en daaraan heeft ISIS net als Al-Qaida een gruwelijke hekel.

In 2014 bereikten de Houthis de hoofdstad Sana’a en verdreven zij de regering naar Aden, de voormalige hoofdstad van Zuid-Jemen. Het land werd onbestuurbaar, waarop buurland Saoedi-Arabië besloot in te grijpen. Het formeerde een coalitie met Jordanië, Egypte, Sudan, Koeweit, Bahrein en de Verenigde Arabische Emiraten en voert sinds maart 2015 dagelijks bombardementen uit op Jemen. De coalitie krijgt steun van de VS, Engeland, Frankrijk, Turkije, Marokko en België. Iran, Rusland en China scharen zich officieus achter de Houthis.

De bevolking van Jemen heeft al heel wat meegemaakt en is daardoor enorm veerkrachtig. De sterk tribale cultuur betekent dat de regering nooit veel gezag heeft genoten, maar biedt mensen wel bescherming. Bekend zijn de ontvoeringen van buitenlanders door stammen om iets van de overheid gedaan te krijgen. Voordat Al-Qaida zijn intrede deed, vielen daarbij bijna nooit slachtoffers en werden de gijzelaars soms vorstelijk behandeld. Het netwerk van Bin Laden probeerde het weefsel van de Jemenitische samenleving uiteen te rijten, maar dat is maar ten dele gelukt. Vanwege zeer geringe theologische verschillen is er nooit een sektarische kloof tussen de sjiieten en soennieten geweest, al zouden sjiiten sinds de jaren negentig wel zijn gemarginaliseerd. Al-Qaida begon soennieten tegen sjiiten op te stoken, maar veel stammen hebben inmiddels hun krachten gebundeld om zichzelf te beschermen en de indringers te bevechten.

Al deze conflicten overschaduwen helaas de culturele en natuurlijke rijkdommen van het land. Jemen heeft een unieke culturele geschiedenis. De befaamde traditionele architectuur van ‘’lemen wolkenkrabbers” is een van de opmerkelijkste ter wereld. De hoofdstad Sana’a behoort tot het werelderfgoed van UNESCO.

Het zuiden van Jemen bestaat grotendeels uit woestijn, maar Noord-Jemen is bergachtig en vruchtbaar en kent een hele bijzondere terrasbouw. Ook zijn er prachtige eilanden, waaronder de afgelegen archipel Socotra, eveneens UNESCO-werelderfgoed en het Galapagos van de Indische Oceaan, vanwege zijn uitzonderlijke flora en fauna.

Zestig procent van de Jemenitische bevolking is jonger dan 15 jaar en wil dezelfde dingen als andere kinderen in de wereld. Daarnaast zijn er veel schrijvers, bloggers, jonge filmers en andere kunstenaars uit Jemen die steeds meer hun stem laten horen. #SupportYemen is een onafhankelijk mediacollectief dat een kant van Jemen laat zien die niet in het nieuws komt. Jonge activisten, journalisten, videokunstenaars, fotografen en bloggers willen met hun werk op een geweldloze manier maatschappelijke verandering teweegbrengen. Een prachtige video van #SupportYemen is Happy Jemen:

En er zijn meer initiatieven: zo hebben drie Jemenetische journalisten, die hun land ontvluchtten vlak voordat ze zouden worden gearresteerd, vanuit Cairo een onafhankelijke nieuwswebsite opgezet.

Vooral bijzonder is de kleine, op conflictoplossing gerichte filmsector die op dit moment in het land bloeit. Met, zoals hieronder is te zien, soms prachtig en ontroerend resultaat.

Het zijn dergelijke initiatieven die de deur naar een hoopvolle toekomst voor Jemen op een kier zetten. En die aantonen dat zelfs in dit armste, door oorlogsgeweld verscheurde land van het Midden-Oosten, er een stille Arabische lente doorgaat, ook al is de politieke lente vooralsnog op een mislukking uitgedraaid.

Vanessa Lambrecht is expert en bestuurslid bij Het Grote Midden Oosten Platform. Zij is arabiste en heeft een grote interesse in hedendaagse ontwikkelingen in de regio.