Caleidoscopisch Midden-Oosten in beelden gevat

Door Vanessa Lambrecht / 21 januari 2016 / kunst & cultuur

De eerste fotografiebiënnale van het moderne Midden-Oosten was nauwelijks afgelopen of het droevige bericht van de gewelddadige dood van een van de exposanten bereikte de wereld.

De Frans-Marokkaanse fotografe en videokunstenaar Leila Alaoui was een van de slachtoffers van de aanslagen van afgelopen zaterdag op een hotel en een restaurant in Ouagadougou, de hoofdstad van Burkina Faso. Daarbij kwamen in totaal 32 mensen om.

Op uiterst wrange wijze is haar dood symbolisch. Diversiteit was een belangrijk thema in het werk van Alaoui, zoals ook duidelijk op deze biënnale in Parijs was te zien. Laat diversiteit nu net datgene zijn wat de extremisten van Al-Qaeda, die verantwoordelijke waren voor de aanslag, verafschuwen.

Alaoui, (1982, Parijs), wier werk nog in 2012 was te bewonderen op de Amsterdam Fotography Biennale, was in Ouagadougou om in opdracht van Amnesty International foto’s te maken voor een vrouwenrechtenproject. Samira Daoud, Amnesty’s plaatsvervangend directeur voor West- en Centraal Afrika, roemde Alaoui’s vermogen om een gezicht met een zekere ernst af te beelden en tegelijk de verbluffende schoonheid ervan bloot te leggen. Hoewel zij zich in haar werk veelal op vluchtelingen en migranten richtte, zette zij die nooit als slachtoffer neer. Eerder probeerde zij met haar foto’s een identiteit op te bouwen en culturele verscheidenheid te tonen. Haar foto’s zijn van een indringende menselijkheid en vertellen met een simpel beeld een heel verhaal, zonder de gefotografeerde tot exotisch object te maken.

De foto’s op de biënnale waren uit de serie Les Marocains: portretten van mensen in hun dagelijkse kleding tegen een zwarte achtergrond. In deze serie laat ze zo de verschillende gezichten van Marokko zien – een etnisch en cultureel divers Marokko dat voor de toerist en westerling vaak verborgen blijft.

De biënnale bood een uiterst diverse kijk op het Midden-Oosten, radicaal anders dan het eendimensionale beeld dat je doorgaans krijgt voorgeschoteld. Jack Lang, president van het Institute du Monde Arabe en in een vorig leven minister van cultuur en minister van onderwijs, schrijft in het voorwoord van de catalogus dat hij juist met deze tentoonstelling de verschillende gezichten van de landen in het Midden-Oosten wil laten zien, een Midden-Oosten dat volgens hem tegenwoordig ‘slachtoffer is van vooroordelen en oppervlakkige meningen’. Volgens Lang kan alleen een camera een objectiever perspectief op de Arabische wereld bieden.

Naast Leila Alaoui boden nog 42 fotografen dit objectievere perspectief op de regio, verdeeld in vier thema’s: Landschappen, Binnenwerelden, Cultuur & Identiteit en Lente.

Zo hangen er van de Libanese fotograaf en architect Joe Kesrouani epische foto’s van Beiroet. De aanblik van de wolkenkrabbers met een strakke zee op de achtergrond doet denken aan de vele manieren waarop New York gefotografeerd is en geeft de stad een enorme aantrekkingskracht.

Van de fotograaf Emy Kat (geboren in 1959 in Jeddah, Saoedi-Arabië) hangen foto’s uit de serie The Everlasting Now,waarin eenzame ruimten een vergane glorie laten zien die appelleren aan het sentiment om te behouden wat schoonheid uitstraalt, als een soort erfgoed .

De zwart-wit foto’s van de Italiaanse World Press Photo winnaar Massimo Berruti beelden Gaza en de constante zorg om schoon drinkwater uit. De fotoreeks valt onder het thema Lente. Vooral aangrijpend is de haast Escheriaanse foto van een gebouw met half ingestort trappenhuis waar twee kinderen met een jerrycan op weg zijn om water te gaan halen.

Heel anders zijn de foto’s van de Tunesiër Amine Landoulsi. Die vangen op een hele bijzondere manier de hoop en volharding van jongeren die tijdens de Arabische Lente de straat op gaan om te demonstreren voor vrijheid. Hoe hard “rock-bottom” ook is, er blijft hoop in de regio.

Een prachtige collectie van fotografen met uiteenlopende stijlen, die op een uiterst gevarieerde manier het dynamische Midden-Oosten laat zien. En het mooie van een biënnale is dat er over minstens twee jaar opnieuw een extra goede reden is om naar Parijs te gaan.

Vanessa Lambrecht is expert en bestuurslid bij Het Grote Midden Oosten Platform. Zij is arabiste en heeft een grote interesse in hedendaagse ontwikkelingen in de regio.