Lokaal en ambitieus: groene Jordaanse projecten in beeld

Door Sylva van Rosse en Vanessa Lambrecht / 7 december 2021 / Jordanië, Klimaat

Jordanië is een prachtig land in het Middellandsezeegebied met bossen in het noordwesten, de rivieren de Jordaan en de Jarmoek die we kennen uit eeuwenoude verhalen, en natuurlijk de Dode Zee. Maar door een optelsom van problemen, zoals bevolkingsgroei door vluchtelingen, toenemende droogte en mismanagement van grondwater, staat de leefbaarheid in grote delen van het land steeds verder onder druk. Het is het land met de op één na grootste waterschaarste ter wereld. Stijgende temperaturen, uitblijvende regenval en uitgeput grondwater maken landbouw moeilijker. Jordanië wordt steeds minder zelfvoorzienend, terwijl de prijzen voor voedsel en grondstoffen wereldwijd stijgen.

Het is daarom heel bemoedigend om in deze omgeving plekken te vinden waar ondanks droogte en stof, bomen en planten groeien. Plekken waar op bescheiden schaal kruiden en groente worden gekweekt waarvan lokale bewoners profiteren, en die allemaal bijdragen aan een groener Jordanië. Ons Green MENA Network heeft als doel om dergelijke initiatieven zichtbaarheid te geven. Dit najaar bezochten we Jordanië en konden we mensen uit het netwerk ontmoeten.

Daktuinen

Vlak bij de stad Jerash, waar toeristen met bussen naartoe komen om zich te vergapen aan indrukwekkende Romeinse ruïnes, ligt Kamp Gaza. Dit kamp huisvest Palestijnse vluchtelingen die in 1948 naar de Gazastrook waren gevlucht toen de staat Israël werd opgericht, vanwaar ze in 1967 na de Israëlische bezetting daarvan, naar Jordanië vluchtten. Hun status is onbeslist, wat maakt dat ook het kamp al 54 jaar een tijdelijke status heeft. Er mag niets verbouwd worden en niets in de grond gezet. Huisjes zijn klein, straten zijn veelal onverhard.

Een paar jonge Belgische architecten vonden een oplossing om toch een vorm van groen naar het kamp te brengen: daktuinen. Tussen de golfplaten daken van het kamp bevinden zich daken die geschikt zijn voor plantenbakken. Het opstarten van een project in een dergelijke gemeenschap gaat niet zomaar. Daarom begonnen de architecten met hun stichting Greening the Camps eerst een pilotproject in Amman. Op de dakterrasjes van cultureel centrum Jadal, in een oude wijk van de stad, probeerden zij de installaties uit die ze ontwierpen voor tuinieren op het dak. Jadal is deze daktuinen vervolgens blijven gebruiken om met kinderen en volwassenen workshops te doen, compost te maken en planten te verbouwen. Greening the Camps ging intussen aan de slag in Kamp Gaza, in nauwe samenwerking met de Jordaanse stichting, One Love.  Khaled Al Shaka’a van One Love vertelt ons dat zijn organisatie al jaren werkt met de kampbewoners, waardoor zij goed konden bepalen welke families en welke huizen in aanmerking komen voor het Greening the Camps project. Op de daken van het One Love gemeenschapscentrum in het kamp en bij diverse kampbewoners groeit nu rode peper, peterselie, munt, komkommer en zelfs artisjok. Khaled toont ook trots het compostbedrijf dat buiten het kamp is ingericht in een voormalige koeienstal. Hij is een ware liefhebber geworden van compost, laat het liefdevol door zijn handen glijden. De grondstoffen voor de compost komen onder andere via een informele regeling met de gemeente: al het onkruid dat is gewied tussen de Romeinse ruïnes wordt hier gecomposteerd.

Jordaanvallei

Ten oosten van de Jordaan en ten noorden van de Dode Zee, ligt het Greening the Desert project. Op een klein stuk grond dat vroeger net zo rotsachtig en kaal was als het omliggende land. De Australische Geoff Lawton, een internationaal vermaarde permacultuurdeskundige, en zijn Jordaanse vrouw Nadia kregen het land toen ze trouwden. Inmiddels is het een oase die opvalt in het stoffige landschap en een begrip in de wereld van de permacultuur. Vanuit de hele wereld komen mensen hier elk najaar naar toe om de methodes van permacultuur te leren.

We krijgen een rondleiding van Hayel Abu Yahya, die de tuin beheert. Hij laat ons zien welke methodes zijn gebruikt om de aarde tot leven te brengen. Om te beginnen zijn er zigzaggend over het land richels aangelegd zodat regen- en irrigatiewater beter wordt vastgehouden. Vervolgens zijn de bomen geplant met een om-en-om systeem, een fruitboom afgewisseld met twee of drie leguminosae, peulvruchtbomen die van cruciaal belang blijken te zijn voor de natuurlijke regeneratie van bossen in droge gebieden, vanwege hun weerstand tegen droogte.

De grond wordt vruchtbaar gemaakt met eigengemaakte compost. Zowel de kippenren als de eco-toiletten leveren materiaal voor het zorgvuldig uitgedachte composteersysteem. Tot slot is er een waterzuiveringssysteem voor afvalwater met stro en kiezelsteentjes.

Vanaf het dak van de ecolodge die bij het project hoort, zien we in de verte Jericho liggen. Binnenkort is het rooftopcafé klaar, prachtig ingericht, en ook de cirkelvormige ligbank in de tuin vanwaar je op je rug naar de sterrenhemel kunt kijken. Door corona is het allemaal wat vertraagd. Als wij in de ecolodge verblijven, arriveren net de eerste permacultuurcursisten uit Spanje, de VS en Palestina, die na een jaar onderbreking door Covid dit jaar weer de training kunnen volgen. Net als de trainers hebben zij de vaste overtuiging om permacultuur thuis in de eigen omgeving toe te passen en zo bij te dragen aan het oplossen van de mondiale klimaatproblemen.

Enerzijds is het een wonder, anderzijds is het volkomen logisch. Zodra het groen er eenmaal groeit, gaat het bodemerosie tegen, houdt het water vast en geeft de begroeiing koelte in deze hete vallei. Zelfs als er niet voor deze bomen gezorgd wordt, zullen ze nog zeker vijftien jaar prima voor zichzelf kunnen zorgen door de manier waarop ze gepland zijn. Maar beter is het natuurlijk als lokale bewoners de bomen onderhouden, er de vruchten van plukken, en de woestijn steeds verder vergroenen.

Bomen

Een heel andere omgeving is die van de stad Ajloun, gelegen in een van de weinige beboste streken in Jordanië. Ook al groeien hier veel bomen, de toekomstperspectieven van de jeugd zij er net zo weinig rooskleurig als in de rest van het land.  Het Intermediaries for change center (ICC), een lokale organisatie met jonge, enthousiaste werknemers, zet zich op allerlei manieren in om jongeren een stem te geven en bewustwording over sociale thema’s en het klimaat te vergroten. Tijdens ons bezoek aan deze organisatie nodigen ze ons uit voor een conferentie over participatie van plattelandsjongeren en lokale politiek. Vervolgens mochten we ook nog even aanschuiven bij een training van twintig jonge groene ondernemers die in het ICC-kantoor werd gegeven.

Maar we komen voor ICC-zusterorganisatie CAFT, Countryside Ambassadors for Sustainable Development. Na een training over het gebruik van Groasis Waterboxxes richtten jongeren CAFT op om het idee van deze duurzame manier van verbouwen verder te verspreiden. Met Suheib en ‘Abu Shamander’ gaan we naar de kas waar net de za’atar is gesnoeid uit de waterboxen, de ‘wilde’ oregano die voor een goede prijs kan worden verkocht. Binnenkort zijn de plantjes zo stevig geworteld dat de waterboxen kunnen worden weggehaald. Dit is bereikt met 90 procent minder watergebruik dan plantjes die zonder waterbox in een aangrenzende kas staan. Ondanks dat die veel en vaak water kregen, zijn al die plantjes uitgedroogd en dood.

Volop potentie

De vooruitzichten voor landen in het Midden-Oosten en Noord-Afrika zijn somber; grote delen van de regio worden door stijgende temperaturen letterlijk onbewoonbaar. De regio heeft ook het hoogste percentage van een bevolking dat wordt blootgesteld aan waterstress. Verkorte landbouwseizoenen in combinatie met droogte maken voedselproductie vrijwel onmogelijk, wat op veel plaatsen tot voedselonzekerheid leidt. Landherstel en voedselveiligheid zijn in Jordanië cruciale onderdelen van klimaatmitigatie en aanpassing. Waar het echter aan ontbreekt is een klimaatplan op nationaal niveau, voor 50 jaar vooruit. De duurzaamheidsagenda wordt feitelijk bepaald door de agenda’s van buitenlandse donoren. Dat hoeft geen groot probleem te zijn, zolang die agenda’s maar goed worden afgestemd op lokale behoeftes, lokale mogelijkheden en lokaal eigenaarschap. De ervaring leert dat grote projecten die zijn gebaseerd op inzet van buitenlandse expertise en uitvoerders geen garantie bieden op duurzaam resultaat waar Jordaniërs zelf ook de vruchten van kunnen plukken. Integendeel.

Er zijn meer dan genoeg mensen en organisaties om mee samen te werken in Jordanië, die nauw samenwerken met lokale gemeenschappen, om ervoor te zorgen dat de initiatieven beklijven. Dat doen ze bijvoorbeeld door jongeren te trainen om inheemse zaden te verzamelen en te gebruiken. Of door in goed beheerde bossen wandelroutes aan te leggen die toeristen langsbrengen, zodat lokale producten en lokaal, kleinschalig toerisme een kans krijgen. Hulp van buiten is zeker welkom, vooral als partners geduld en tijd hebben voor een zorgvuldige benadering, en als de mogelijkheid er is om geld in te zetten voor kleine en lokale projecten. Zo helpen de kleine stappen die vele Jordaniërs zetten, het land naar een groenere toekomst.

Meedoen?

Wil je investeren in een groenere toekomst voor Jordanië? We helpen Nederlandse organisaties en bedrijven graag bij het identificeren van duurzame partners in Jordanië en andere landen in het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Het Green MENA Network biedt daarvoor een uitstekende basis. Hoe deze Nederlander je voorging is te zien in dit korte filmpje.

Wil je een dakterras sponsoren in Gaza Kamp of bijdragen aan urban farming cursussen in Amman? Steun Greening the Camps (zie ook dit filmpje) en One Love met een donatie. De gegevens van Greening the Camps zijn als volgt:

Greening The Camps vzw

Keibergstraat 8, 3360 Bierbeek, België

Ondernemeningsnummer: 0681.915.641

Rekeningnummer: IBAN BE80 5230 8095 6477

Emailadres: greeningthecamps@gmail.com

Wil je meer weten over duurzaamheid en groene mensen in het Midden-Oosten en Noord-Afrika? Mail ons op info@hetgrotemiddenoostenplatform.nl. We spreken er graag over met je. En volg ons op social media: https://linktr.ee/hetgrotemiddenoostenplatform

Sylva van Rosse is mede-oprichter van Het Grote Midden Oosten Platform. In haar werk maakt ze de Arabische wereld toegankelijk voor Europese actoren die willen werken aan een gedeelde toekomst.

Vanessa Lambrecht is expert en bestuurslid bij Het Grote Midden Oosten Platform. Zij is arabiste en heeft een grote interesse in hedendaagse ontwikkelingen in de regio.